استخراج اسانس و عرقیات گیاهی

آموزش عصاره گیری از گیاهان دارویی

استاد فاطمه عسکری

مدرس کرم سازی

سرفصل های آموزشی دوره

آموزش عصاره‌گیری کاملا کاربردی و مقرون به صرفه

تعریف گیاه دارویی:

‘گیاهان دارویی، گیاهانـی هسـتند کـه بخشـی یـا تمـام اندام هـای آن شـامل گل، میـوه، بـذر، سـاقه، بـرگ و ریشـه دارای خــواص دارویــی می باشــد. همچنیــن کاشــت، داشــت و برداشــت ایــن گیاهــان بــه منظــور اســتفاده از مــاده مؤثــرۀ آن هــا انجــام می شــود.در دوره آموزش عصاره گیری صدای حکیم، به استخراج و در واقع استخراج همین مواد شیمیایی می پردازیم. با ما در ادامه همراه باشید.

آشنایی با روش‌های استخراج عصاره گیاه دارویی:

 در این دوره آموزش عصاره‌گیری از گیاهان دارویی، با انواع روش های عصاره گیری، آشنا خواهید شد.

روش های استخراج عصاره از گیاهان بستگی به عواملی مانند نوع گیاه، مواد تشکیل دهنده اسانس، محل قرار داشتن اسانس در اندام های گیاهی، درجه خالصیت عصاره  و محصول نهایی دارد.

روش های متداول اسانس گیری در آزمایشگاه ها و صنایع مختلف تهیه اسانس عبارتند از:

-         اسانس گیری با استفاده از روش تقطیر با آب

-         تقطیر با استفاده از بخار آب گیاهان مختلف

-         اسانس گیری تقطیر با استفاده از بخار مستقیم

-         اسانس گیری توسط حلال های شیمیایی

-         اسانس گیری با استفاده از روش فشار سرد و تیغ زدن گیاه

-         اسانس گیری با استفاده از گاز دی اکسید کربن

در این دوره از آموزش عصاره‌گیری، همه این روش ها را به تفصیل در کنار هم بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

تعریف مواد موثره یا متابولیت های ثانویه:

ماده موثره گیاهان دارویی متابولیت هایی هستند که گرچه برای ادامه حیات خود گیاه ضروری نیستند ولی تولید و ذخیره سازی آن ها برای انسان حیاتی و نجات بخش است. این مواد به متابولیت های ثانویه نیز مشهور هستند

 اسانس ها:

اسانس، ماده ای بسیار فرار است که توسط یک فرآیند فیزیکی از یک گیاه بو دهنده گرفته می شود. اسانس ها حالت روغنی دارند، این روغن نام گیاهی است که از آن ها بر گرفته شده است. به عنوان مثال، روغن گل سرخ یا روغن نعناع، از گیاهان گل سرخ و نعناع گرفته شده اند.

 عصاره ها:

ماده ای است که از گیاهان از طریق فشردن وتقطیر یا جوشاندن با کمک یک حلال یا الکل بدست می آید.

 رنگهای گیاهی:

مواد رنگزای طبیعی دسته‌ای از رنگینه‌هایی با ثبات عالی و متوسط هستند که ریشه گیاهی و حیوانی دارند و بیشتر در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند. روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، هلیله، سماق، زعفران، جاوشیر از رنگزاها هستند و در رنگرزی استفاده می شوند.

تفاوت اسانس و عصاره:

عصاره محلولی است که حاوی تمام مواد مفید گیاه مانند تانن، موسیلاژ، اسانس، ویتامین ها و املاح گیاه میباشد. اما اسانس تنها شامل ترکیبات ترپنی و یا مشتقات ترپنی گیاه میباشد. از طرف دیگر عصاره ها ممکن است حلال های متفاوتی مانند روغن، الکل، آب و یا گلیکوا داشته باشند.

تعریف روغن اسانسی:

این روغن ها ترکیباتی هستند که از گیاهان استخراج می شوند. روغن ها به صورت کلی رایحه، عطر، طعم گیاه یا خاصیت آن را جذب می کنند. به گونه ای که روغن هر گیاه، خواص اختصاصی خود را دارد. روغن های اسانسی با کمک تقطیر (از طریق بخار و یا آب) یا روش های مکانیکی به دست می آیند. پس از استخراج مواد شیمیایی معطر، آن ها با یک روغن مخصوص دیگر ترکیب شده و محصول آماده استفاده شکل می گیرد.

تعریف عصاره Extract:

 عصاره گیاهی همان شیرابه ی گیاه است که که تمامی ترکیبات گیاه از جمله اسانس را شامل می شود.

معرفی سازمان بین المللیIso:

سازمان بین المللی استاندارد سازی که معمولا به نام ایزو شناخته می شود موسسه بین المللی تعیین استاندارد متشکل از نمایندگان موسسات استاندارد سازی ملی است.

معرفی کمیته فنی اسانس TC54 :

كميته فني بر اسانس هايي كه در توليدات غذايي، عطرها، لوازم آرايشي، گياه درماني، اسانس درماني و نظاير آن استفاده مي شوند متمركز مي باشد. بيش از 120 استاندارد ايزو كه در اين كميته تدوين شده اند، به اطمينان نسبت به كيفيت در آزمون، حمل و نقل، برچسب گذاري، فهرست علائم و اختصارات و اصطلاحات علمي، كمك مي كنند.

معرفی دستگاه کلونجر Clevenger :

دستگاه Clevenger ابزاری است که برای استخراج اسانس با استفاده از بخار استفاده می شود. در این روش از دما برای جدا کردن روغن معطر از یک منبع آلی استفاده می شود.

روش های عصاره‌گیری و آموزش عصاره‌گیری با این روش ها:

·        روش تقطیر با بخار آب

·        روش تقطیر با آب و بخار آب

·        روش‌های عصاره گیری بر اساس حلال به‌کار رفته

·        روش‌های عصاره گیری بر اساس روش خیساندن در حلال

·        روش حلال فرار

·        روش خیساندن گل‌ها در حلال داغ

·        روش پر کلولاسیون

·        عصاره گیری با جریان دائمی

·        ویژگی حلال‌های مورد استفاده

·        استفاده از حلال غیر فرار یا ثابت (چربی حیوانی یا روغن گیاهی)

·        استخراج اسانس با استفاده از گاز دی‌اکسیدکربن و کاربرد، فواید و معایب آن

·        استخراج به روش امواج فراصوتی

در این دوره آموزش عصاره‌گیری، با این روش ها به خوبی آشنا خواهید شد.

انواع عصاره‌های گیاهی:

برای اینکه بتوانیم در این دوره آموزش عصاره‌گیری، مهارت لازم را کسب کنیم، باید با یک سری از پر کاربردترین عصاره های گیاهی آشنا شویم؛ مهمترین های عصاره‌های گیاهی عبارتند از:

§        کانکریت

§        آبسولوت

§        پمادها یا چربی های معطر

§        دمکرده

§        جوشانده

§        تنتور

§        متابولیت های ثانویه موجود در عصاره‌ها

ü     آنتی‌اکسیدان‌ها

ü     کوئرسیتین

ü     کاتچین

ü     گالیک اسید و ویتامین E وD

 آلکالوئید های موجود در گیاهان:

آلکالوئید ها نوعی از عصاره ها هستند که تاثیرات زیادی روی درمان بسیاری از بیماری ها می گذارند. خالی از لطف نیست، در این دوره از آموزش عصاره‌گیری از گیاهان با دو آلکالوئید آشنا می شویم.

Ø     تانن ها

Ø     فلانوئیدها

انواع فرآوری‌های گیاهان دارویی:

برای آموزش عصاره‌گیری، باید با انواع فرایندهایی که روی گیاهان انجام می شود تا به فراورده ای دیگر تبدیل شود، آشنایی کافی را داشته باشید. این فرایندها عبارتند از:

·        عصاره گیری

·        اسانس‌گیری

·        روغن گیری

·        ژل گیری

·        خشک کردن 

کارگاه عملی عصاره گیری:

در این بخش که شیرین ترین بخش دوره می باشدJ در کارگاه عملی، عصاره گیری به صورت کاملا کاربردی و عملی فرایند عصاره‌گیری را فرا خواهید گرفت.

-         آشنایی با وسایل عصاره گیری

-         بستن دستگاه سوسکله و معرفی اجزای آن

-         توضیح روش Maceration با حلال

-         عصاره گیری از گل همیشه بهار با دستگاه سوکسله

-         بستن دستگاه های سوکیله بصورت سری

-         بازیابی حلال ترولئوم اتر از عصاره(Extract ) با کمک دستگاه روتاری

-         دستگاه اولترا سونیک جهت استخراج عصاره استویا

-         استخراج اولترا سونیک هموژنایزر

-         عصاره گیری و جدا کردن حلال از طریق دستگاه روتاری

-         توضیحات دستگاه سوکسله پنج تایی

-         معرفی گیاهانی که در صنایع آرایشی - بهداشتی کاربرد دارند:

گونه های گیاهی مورد کاربرد در فرآورده‌های مخصوص پوست چرب، پوست خشک،  صاف‌کننده پوست، نرم‌کننده پوست، آفتاب‌سوختگی، ضد جوش و لک، ضد اگزما، ضد خارش، ضد آکنه

-         گونه‌های گیاهی مورد کاربرد در فراورده‌های تقویت مو:

موهای خشک، ضد شوره، ضد موخوره، نرم‌کننده مو، درخشش مو، رنگ مو

-         گونه‌های گیاهی مورد کاربرد در فراورده‌های متفرقه تقویت ناخن:

ترمیم ناخن، استحکام دهنده ناخن، دافع حشرات، ضد هموروئید، ضد خون‌ریزی، ضد باکتری، ضد عرق

-         برخی از عصاره های گیاهی پرمصرف در فراورده‌های مراقبت از پوست

توصیه صدای حکیم به شما علاقه مندان گرامی به فرایند عصاره‌گیری، شرکت در این دوره آموزش عصاره‌گیری کاملا کاربردی و مقرون به صرفه است.