نکته های کاربردی تغذیه دانش آموزان بر مبنای طب سنتی

نکته های کاربردی تغذیه دانش آموزان بر مبنای طب سنتی

مقدمه

یکی از مهمترین اصول موفقیت دانش آموزان در تحصیل، تغذیه آنهاست. آنها به علت خصوصیات جسمانی و روانی، بسیار صدمه پذیر هستند، بطوری که ممکن است در اثر تغذیه نادرست، دچار ناتوانی در استفاده از فرصتهای آموزشی بشوند.

همچنین این کودکان و دانش آموزان هستند که درصد قابل ملاحظه ای از جمعیت در حال رشد کشور را تشکیل می دهند، پس اگر آموزش اصول تغذيه و تامين غذاي سالم و بهداشتي و جبـران كمبود هـاي غـذايي در سـنين مدرسـه بخوبی صورت پذیرد ضـمن آنكـه كودكان و نوجوانان را براي گذراندن دوران موفقيـت آميـز آماده میکند، بلکه می تواند تضمین کننده سلامت جسمی و روحی دوران بلوغ هم باشد.

بیشتر بخوانید

نکات کاربردی تغذیه دانش آموزان از نظر طب کهن

 پس از مطالعات و پژوهش های صورت گرفته بر روی تغذیه دانش آموزان ، محققان توانستند به نتایج خیلی خوبی دست پیدا کنند و دراختیار مدارس و خانواده ها قرار بدهند.

با توجه پژوهش های صورت گرفته، طب سنتی نکات کاربردی و قابل توجه برای غذای دانش آموزان در نظر گرفته است که در این مقاله به آنها اشاره می کنیم.

 اولین نکته حائز اهمیت در تغذیه صحیح دانش آموزان از نظر طب ایرانی این است که بتوانیم کمبود های غذایی را بشناسیم و بدانیم كمبودهاي غذايي در سنين رشد موجب مـي شـود كه كودكان و نوجوانان انرژي لازم بـراي چنـدين سـاعت كـار آموزشي و پرورشي را نداشته و قدرت دفاعي بدن خود را در برابر هجوم بيماريهاي قابل انتشار در مدرسه از دست بدهند.

 بديهي است دانش آموزان رنجور، مريض و عقب مانـده از نظـر رشـد، پيشرفتي در درس نشان نمي دهند. پس بهتر است در برنامه ريـزي بـراي كودكان اين نكته حائز اهميت باشد كه، بدليل فعاليت بيشتري كه كودكان در اين سنين از خود نشان مي دهند، رژيم غـذائي متناسب با سن آنها آموزش داده شود.

دومین نکته کاربردی جهت انتخاب صبحانه مفید برای دانش آموزان از نظر طب سنتی این است که باید بدانیم كودكان دبستاني که بدلیل تغذیه نامناسب مبتلا به فقر آهن هستند، معمولا نمرات پـائين تري را در تـستهاي هوشـي و حركتي كسب می کنند .

اين كودكان داراي مشخصات خاصی هستند، مانند سـطوح بالاي بيقراري، عـدم توجـه و تمركـز و نا توانی در پاسخ هاي اجتماعي، می باشند. اين ويژگيها باعث می شود ظرفيت يادگيري فعال كودك، به تعويق بیفتد و مـانع از رسیدن او به موفقيت هـاي دلخواه مي شود.

نکته کاربردی سوم جهت انتخاب تغذیه مفید برای دانش آموزان از نظر طب سنتی ، این است که بدانیم يكي از عوامل موثر بـر آمـوزش و پـرورش و رشـد كودكـان و نوجوانان، دسترسي آنان به منابع غـذايي سـالم و كـافي اسـت، که مسئولیت آشنایی و آماده سازی این بخش به عهده خانواده و مدرسه می باشد.

بیشتر بخوانید ....

صبحانه مفید برای دانش آموزان از نظر طب سنتی

مهمترین وعده غذایی برای دانش آموزان صبحانه است. بهترین نمونه برای صبحانه سالم استفاده از غذاهایی با طبع گرم می باشد، زیرا غذای با طبع سرد باعث رخوت و سستی آنها سر کلاس خواهد بود.

از نمونه صبحانه مفید برای دانش آموزان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

 ارده و عسل یا مربا، کره و عسل یا مربا، حلوا ارده، شیر و عسل، نان و خرما، حلوای سنتی، خوراک عدسی با گلپر، فرنی یا شیر برنج به همراه مربا، نان شیرمال و عسل، تخم مرغ می باشد، البته میوه یا آب میوه طبیعی فصل هم گزینه های مناسب دیگری هستند.

آیا کیفیت غذا در انتخاب تغذیه صحیح دانش آموزان مهم است؟

متاسفانه امروزه مردم معیار مناسبی برای انتخاب غذا ندارند و به جای اینکه به کیفیت و مواد غذایی آن اهمیت بدهند، اغلب به در دسترس بودن، ارزان بودن، تهیه سریع و آسان و طعم ماده غذایی توجه بیشتری نشان می دهند .

از این رو مشکلات گوارشی، چاقی کودکان، بیماری های مزمن و دیابت، روز به روز در حال گسترش است.

متاسفانه هنوز هم مادرانی هستند که میان وعده کودکان خود را ساندویچ سوسیس یا کالباس یا غذاهای آماده انتخاب می کنند. اغلب مواد نگهدارنده که در صنایع غذایی به کار می روند سرطان زا هستند.

می توان گفت انتخاب غذای انسان های امروزه بیشتر از روی هوس و بی خیالی است و موضوع مهمی برای آنها تلقی نمی شود، در حالی که در سخنان ائمه بزرگوار بارها تاکید شده است که به غذای خود بنگرید، زیرا شما همان چیزی هستید که میخورید، پس از آنجایی که بدن سازگاری بالایی دارد و به مرور زمان و در سالهای بعد عوارض تغذیه نامناسب خود را نشان می دهد، اغلب تصور می کنند بیماری های سایر افراد جامعه گریبان گیر آنها نخواهد شد.

 ولی باید بدانید که آمار روز افزون چاقی و دیابت در کودکان گویای این مطلب است که هر چه دقیق تر به انتخاب غذای خود دقت نماییم.

پژوهش های صورت گرفته بر روی انتخاب تغذیه صحیح دانش آموزان

مواد و روشها

در میان گروهی از دانش آموزان منطقه تهران، پژوهش هایی بمنظور جمع آوري اطلاعات مربوط به مواد غذايي مـصرفي در وعده صـبحانه و مـواد غـذايي بـين وعـده اي آنها صورت گرفت که بر اسـاس آئـين نامـه اجرايـي برنامـه غـذايي دانـش آمـوزان، پرسشنامه هايي طراحي و اطلاعات مورد نياز توسط پرسشگرها از طريق مصاحبه و مشاهده جمع آوري شد. از دانش آموزان در مورد مـواد غـذايي مـصرفي در صـبحانه و غذاي بين وعده اي آنها پرسش شد.

يافته ها

طبق آمار برآورد شده و جداول تنظیم شده، بیشترین مصرف يا عدم مصرف صبحانه در دانش آمـوزان مورد مطالعه، نشان میدهد که از بین 3/43 % دانش آموزان دختر و 7/56% دانش آموز پسر، فقط 9/6% از دانش آموزان بدون وعده غذایی صبحانه در مدرسه حاضر می شدند.

آیا چاشت مدرسه جایگزین صبحانه است ؟

با توجه به اینکه بیشتر دانش آموزان صبح از منزل خارج می شوند، مسئله صبحانه طبیعی دانش آموز مورد اهمیت واقع می شود، ولی بنظر بعضی از خانواده‌ها با به همراه کردن چاشت فرزند خود، کار بسیار مهمی انجام داده و وعده صبحانه را تکمیل می پندارند، در صورتی که نکته اشتباه این است که چاشت مدارس به هیچ عنوان جایگزین صبحانه در منزل نیست.

مطالعات علمی ثابت کرده اند که عملکرد مغز حدود یک ساعت پس از صرف صبحانه به میزان طبیعی خود می رسد و با توجه به اینکه زمان صرف چاشت پس از حدود دو ساعت بعد از حضور در مدرسه است (با احتساب مسیر خانه تا مدرسه) عملاً چند ساعت اولیه مدرسه بازدهی و کارایی مغز تا حد کفایت خود فاصله زیادی دارد، بنابراین باید با خواباندن به موقع دانش آموزان و به موقع بیدار شدن آنها در صبح، فرصت کوتاه چند دقیقه ای برای صرف صبحانه آنها قرار دهیم.

دیر بیدار شدن باعث عصبی شدن و استرس بی جا نوگلان ما شده و ضمن اینکه با دست خود ضربه محکمی به فراگیری آموزش آنها در مدرسه وارد میکنیم.

دلیل اهمیت وعده های غذایی صحیح برای دانش آموزان چیست؟

طب سنتی به حجم وعده های غذایی اهمیت زیادی می دهد و مهمترین وعده غذایی را صبحانه طبیعی و سالم می داند.

امروز هم ثابت شده که سوخت و ساز بدن از صبح شروع می گردد، لذا دریافت صبحانه مفصل باعث کارایی متابولیسم بدن شده و مانع چاقی میشود.

در واقع صبحانه باید آنقدر کامل بوده و با حوصله و دقت فراوان شود که اشتها برای مصرف ناهار بسیار کم باشد و به یک وعده سبک قناعت شود و سر شب شام میل گردد. همانطور که در قرآن هم ذکر شده و به غذای صبحگاه و شامگاه اشاره مستقیم شده است.

امروزه به علت مصرف صبحانه سبک، هنگام ناهار به علت گرسنگی، افراد حجم زیادی غذا دریافت نموده و سنگین شده و در نتیجه از طرفی کارایی بعد از ناهار کاهش می یابد و از طرفی فرصت کمتری برای سوخت و ساز آن وجود دارد و به مرور زمان موجب چاقی خواهد شد.

در این حالت فرد احساس گرسنگی در سر شب نداشته و آخر شب دوباره گرسنه می شود و با دریافت غذا هم باعث بروز چاقی در خود می شودو از طرفی برای صبح فردا اشتهای کمی دارد و در حالی که اگر شام سر شب میل شود فرد کاملاً در صبح احساس نیاز شدید دریافت صبحانه دارد. متاسفانه امروزه میبینیم که این سیکل معیوب به مرور موجب بروز چاقی در جامعه شده است ‌.

بحث

اين مطالعه و بررسی صورت گرفته بـا هـدف مشخص نمودن مـواد غـذايي دريـافتي در وعـده صبحانه و ميان وعـده اي دانـش آمـوزان در مدارس نشان می دهد که تعداد کمی از دانش آموزان مورد مطالعه، صبحانه نخورده به مدرسه رفته اند. که عدم مصرف صبحانه باعث مي شود دانش آموزان از تمركز فكري خوبي جهت يادگيري مطالب درسي برخوردار نباشند.

در این پژوهش نـشان داده شـد که بعضی از دانـش آمـوزان نیز بـراي غذاي ميان وعده چيزي براي خـوردن بهمـراه نداشـتند . بايـد توجه داشت زماني كه گرسنگي مـوقتي باشد و كمبـود مـواد غذائي خفيف باشد، علائم آشـكاري به همـراه نخواهـد داشـت، ولی باید مد نظر داشت که كاهش كارائي تحـصيلي ضـعيف در ايـن گونـه كودكـان وجود خواهد داشت.

با توجه به مطالعات صورت گرفته بر روی پژوهش و تحقیقات ، صبحانه مفید برای دانش آموزان از نظر طب سنتی ، صبحانه ای است که با اجـراي درسـت برنامـه تغذيـه مـدارس بتواند كمبودهـاي تغذيـه اي دانـش آمـوزان را جبران کند. مثلا تأمین نیاز دانش آموز از نظـر ريزمغـذي هـا بخصوص آهن، يد و ويتامين A كـه مـستقيما بـر روي ادراك دانش آموزان تاثير دارند.

در ادامه مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که بیشتر غــذاهاي ميــان وعــده اي دانش آموزان در مدرسه، مصرف بيسكوئيت و كلوچه بوده است، که این موضوع نشان میدهد مصرف انواع بيسكوئيت، كلوچه و نانهاي شيرين بدون كرم در مدارس امكان پذير است.

و اما از نظر مصرف ميوه و انـواع آب ميـوه بعنـوان غـذاي ميـان وعـده فقط میانگین نا چیزی گزارش شده است. با توجه به این که ميوه هـا و آب ميـوه از منـابع خوب برای تامين مواد مغذي مثل ويتامين C ، آهن، پتاسيم، كلسيم و يد و همچنين منبع فيبـر غـذائي مـي باشـند كـه از ابتلاء دانش آموزان به يبوست جلوگيري مي كنند، اما درصد پایینی از آن استفاده می نمایند.

از نظر طب سنتی ، نان و پنيـر از مواد غـذائي مغـذي و قابـل دسـترس بـراي اكثـر كودكـان بحساب می آیدکه نانها بدليل داشـتن مـواد نـشاسته اي بعنـوان مـواد تامين كننده انرژي محسوب مي شـوند و عـلاوه بـر تركيبـات نـشاسته اي و فيبـر، ويتامينهـاي گـروه B ،آهـن، پـروتئين و منيزيم را نيز تامين مي كنند كه در رشـد و سـلامت اعـصاب نقش مهمی دارند. ولی درصد اندکی از دانش آموزان بـا ايـن مـواد، تغذيـه شده بودند. همچنین مصرف انجیر و انگور در میان وعده های غذایی دانش آموزان تاکید شده است. البته مصرف خرما نیز سفارش شده است. به شرط آنکه کاملاً رسیده و شیرین باشد که میتوان در سبد غذایی میان وعده دانش آموزان گنجاند.

 و اما تعدادی از دانش آموزان از شير و شيركاكائو بعنـوان غـذاي بين وعده استفاده مي كردند. که البته شير و پنير بهترين منبع تـامين كلسيم، فسفر، پروتئين، ويتامين B2 و B12 مي باشند، بنابراين در رشد، محكم شدن استخوانها، دندان ها و سلامت پوست نقش مهمي دارند.

كمترين مقـدار از غـذاهاي ميـان وعـده مـصرفي مجاز مربوط به خشكبار بود. خشكبار مثل پسته، بادام،گردو، نخودچي و كشمش، گندم بوداده، شاهدانه، كنجد، توت و انجير خشك به علت دارا بـودن مـواد مغـذي و قابـل رويـت بودن احتمال آلودگي آن، در مدارس قابل استفاده است.

مغزها بـه علـت نقـشي كـه در رشـد و خونـسازي دارنـد، از اهميـت ويژه اي برخوردار هستند. مهمتـرين مـواد مغـذي ايـن گـروه شامل پروتئين، انرژي، فسفر، B6 ،آهـن و منيـزيم مـي باشـد.

غذای نا سالم و غیر طبیعی برای دانش آموزان از نظر طب کهن

چهارمین نکته از نکات مهم بررسی شده، مشخص نمودن و جدا نمودن غذاهای نا سالم و غیر طبیعی می باشد.

در بين غذاهاي نا سالم مصرفي مي توان به سالاد الويه بعلت پخته بودن مواد تـشكيل دهنـده آن و آمادگي زيـاد بـراي رشـد عوامـل ميكروبـي، سوسـيس وكالباس به دليل وجود نگهدارنده در آنها و نيـز احتمـال سـرخ شدن سوسيس با روغـن هـاي مانـده حـاوي مـواد سـرطانزا و پيراشكي، همبرگر و چيپس به علت اينكـه در روغـن در حـال جوش سرخ مي شوند و حاوي مواد سرطانزا مي باشـند، اشـاره كرد.

خانواده های محترم و مربیان عزیز در مدارس باید به این نکته توجه داشته باشند که خوراكي هاي رنگي مثل انواع بستني هاي يخي، شكلات، پاستيل، آبنبات هاي رنگي و اسـمارتيز در دراز مـدت موجـب سيروز كبدي مي شوند.

انواع آب نبات، كاكائو، آدامـس و شـكلات موجـب پوسـيدگي دندان مي شود و به دليـل اينكـه از انـواع غـذاهاي كـم ارزش هستند، ايجـاد سـيري كـاذب مـي كننـد. ايـن جـزو غـذاهاي غيرمجاز در مدرسه هستند.

هم چنین نوشيدني هاي گازدار و انواع پفك از انـواع غـذاهاي كـم ارزش هستند و زمينه ابتلا به چاقي، ديابت، بيماريهاي قلبي- عروقي و پرفشاري خون را در بزرگسالي فراهم مي كنند. اين تركيبات موجب پوسيدگي دندانها نيز مي شوند.

لواشـك و تمبرهنـدي نيز بـدليل عـدم اطمينـان از تهيـه و توزيـع بهداشـتي آنهـا، غيرمجاز براي مصرف در مدارس مي باشند.

متاسفانه عادات بد غذائي و ناآگاهي مردم از ارزشهاي غذائي به گونه اي است كه كودكان روستائي بيشتر از كودكان شـهري پفـك مي خورند. البتـه وضـعيت در شـهرها هـم چنـدان خوشـايند نيست.

مصرف شير، هويج و تـنقلات طبيعـي چـون كـشمش، توت خشك و برگه زردآلو ، كمتر از مـصرف پفك است. در مطالعه ما نشان داده شد كه مصرف چند قلم از غـــذاهاي غيـــر مجـــاز مثـــل انـــواع پفـــك، لواشـــك، نوشابه، پيراشكي و چيپس 3 برابر مصرف خشكبار مي باشد.

برنامه غذائي مدارس يكي از عوامل مهمي است كه مـي توانـد در رفع مشكلات تغذيه اي و سلامتي دانش آموز در مدرسه موثر باشد.

از نظر طب سنتی خوردن چه غذاهایی با هم مضر است؟

پنجمین نکته از نکات مهم تغذیه دانش آموزان در طب سنتی که لازم است خانواده ها مطلع باشند این است که بدانند مصرف چه غذاهایی با هم برای بدن مضر می باشد.

 طب سنتی مصرف بعضی غذاها را با همدیگر مضر می داند، مثلاً خوردن سرکه بعد از برنج، خوردن غذای قابض بر روی غذای قابض خورده شده قبلی، خوردن غذای نفاخ بعد از غذای نفاخ قبلی، خوردن غذای لطیف مانند شیر، ماهی و هندوانه بر روی غذای غلیظ، خوردن آب سرد بعد از خوردن میوه ها به خصوص میوه های سرد مانند هندوانه یا خربزه که بسیار مضر بوده و باعث تولید سم در بدن میشود.

آشامیدن آب سرد بعد از استحمام، آشامیدن آب گرم بعد از غذای شور، آشامیدن آب سرد و بلافاصله خوابیدن، آشامیدن آب حین غذا خوردن، آشامیدن آب سرد بدون توقف (آب باید جرعه جرعه میل شود)، زیرا اگر سردی آب به هر عضوی برسد، بیماری روی می دهد، مثلاً در قلب موجب بروز سکته ناگهانی میشود)، آشامیدن آب بعد از غذا های شیرین، خوردن ترشی بعد از شیرینی، خوردن خربزه و هندوانه بر روی آبگوشت، و گوشت ها (موجب ثقل و بروز بیماری می شود)، آشامیدن آب سرد بعد از ورزش، آشامیدن آب سرد هنگامی که معده خالی است (مثلاً در ناشتا می ‌توانید به همراه اندکی عسل میل کنید).

مصرف انار و حلیم، سرکه و حلیم، خوردن غذاهای با طبع سرد با هم، خوردن غذاهای با طبع گرم با هم، ماست و ترب نیز ممنوع می باشد.

از مهمترین دلایل اجرای همایش تغذیه مفید در مدارس و طراحي و اجراي صحیح آن مي تواند شامل مزايـاي زير باشد:

• رفع گرسنگي كوتاه مدت كودكـان مبتلا به سوء تغذيه و يا كودكان خوب تغذيه نشده

• افــزايش توجــه و تمركــز دانــش آمــوزان در يــادگيري و عملكرد آنها

• ايجاد انگيزه در والدين براي فرستادن كودكـان خـود بـه مدرسه و مراقبت از حضور مرتب آنها در مدرسه

• كاهش غيبت دانش آموزان و افزايش طول مـدت حـضور در مدرسه

 مشارکت خانواده ها در برنامه های تغذیه صحیح دانش آموزان در مدارس میتواند در بهبود اهداف آموزشي شامل درك بهتر، مردودي كمتـر و كاهش تكرار مطالب درسي را به همراه داشته باشد.

کودکان و نوجوانانی که مشغول ورزش های تخصصی و خسته کننده هستند حتماً باید به این نکته توجه داشته باشند که بعد از ورزش نباید غذاهایی مانند ماهی و نظایر آن را مصرف کنند زیرا این غذا بدلیل سوخت و ساز فراوان در بدن تباه می شود و خلط ها را نیز تباه می کند.

پس می بینیم در طب قدیم نه تنها به نوع غذا بلکه حتی به چگونه خوردن آن هم اهمیت فراوانی داده شده است. امروزه آن چنان تحت بمباران محصولات متنوع غذایی قرار گرفته ایم که به نوعی به حالت خودباختگی غذایی رسیده ایم و گاهی اجبار و اصرار داریم که هر مورد جدید را حتماً امتحان کنیم تا مبادا از قافله صنعت عقب بمانیم.

حال اگر افراد با تجربه و دنیا دیده به بچه های امروزی بگویند این غذا سرد است و با آن یکی غذا نمی سازد قطعاً از سوی کسی شنیده نمی شود و چه بسا به از دست دادن مشاعر نیز متهم میشود. پس در تغذیه دانش آموزان در طب سنتی این نکته باید مورد اهمیت قرار داده شود که خانواده ها ملزم به رعایت این نکات تغذیه می باشند و کودکان با آموزش بصری می توانند این نکات آموزش ببینند و اجرا کنند، هم چنین به نسل بعدی انتقال دهند.

بیشتر بخوانید....

نتیجه گیری

تغذیه دانش آموزان یکی از اصلی ترین مسائل در موفقیت آنهاست. كمبود هاي غذايي در سنين رشد موجب مـي شـود كه كودكان و نوجوانان انرژي لازم بـراي چنـدين سـاعت كـار آموزشي و پرورشي نداشته و قدرت دفاعي بدن خود را در برابر هجوم بيماريهاي قابل انتشار در مدرسه از دست بدهند. با توجه به پژوهش های صورت گرفته جهت مشخص نمودن و اجرا نمودن همایش غذای مفید برای دانش آموزان، کودکانی که از نظر وعده غذایی و میان وعده های سالم و مفید بهره کافی و لازم را میبرند نسبت به سایر دانش آموزان از نظر هوشی و سلامت جسمی بهتری برخوردار بودند. این مقاله مناسبترین مواد غذایی جهت وعده های غذایی را برای کودک شما مشخص می کند. همچنین بهترین وعده های غذایی در مدرسه را نیز معرفی می کند. البته به این نکته توجه داشته باشید که میان وعده در مدرسه، جای وعده غذایی را نمی گیرد.

منابع:

1. انصاری، کبیری، (1378). بررسی مصرف مواد مواد غذایی در زنگ تفریح دانش آموزان مقطع ابتدایی، خلاصه کنگره تغذیه ایران، دانشگاه علوم پزشکی اهواز.

2. دکتر یوسفی، (1399). سته ضروریه. تدابیر خوردن و آشامیدن. جزوه مبانی طب سنتی سطح دو

3. دکتر سهیلی آزاد، دکتر نورجاه. (1384. 29.شماره 2.). بررسی دریافت های غذایی دانش آموزان مدارس ابتدایی. مجله پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی

4. دکتر بلاغت نیا، مسعود، چاپ دوم (1398). مزاج شناسی- تغذیه دانش آموزان در طب سنتی.

5. معاونت پژوهش و برنامه ریزی انسانی، آموزش و پرورش تهران (81-80). کتابچه آمار اجمالی و استخراجی عوامل آموزشی مناطق تابعه سازمان آموزش و پرورش تهران.

تهیه کننده:

سمانه عسگری ولاشانی_عضو هیئت تحرریه صدای حکیم_ دستیار استاد یوسفی