آداب غذا خوردن در طب سنتی و اسلام

آداب غذا خوردن در طب سنتی

غذا می تواند در روح و جسم انسان اثر ویژه ای داشته باشد پس غذای مصرفی باید از لحاظ کمی و کیفی نیاز روحی و جسمی انسان را تامین کند.

تعادل در غذا خوردن از آداب غذا خوردن در طب سنتی، طب کلاسیک و اسلام است. اندازه متعادل غذا از نظر طب سنتی به سن، جنس، مزاج جبلی، عادت غذایی بیمار، بنیه و قوت فرد بستگی دارد.

آداب غذا خوردن در طب سنتی

غذا می تواند در روح و جسم انسان اثر ویژه ای داشته باشد پس غذای مصرفی باید از لحاظ کمی و کیفی نیاز روحی و جسمی انسان را تامین کند.

تعادل در غذا خوردن از آداب غذا خوردن در طب سنتی، طب کلاسیک و اسلام است. اندازه متعادل غذا از نظر طب سنتی به سن، جنس، مزاج جبلی، عادت غذایی بیمار، بنیه و قوت فرد بستگی دارد.

علائم متعادل بودن غذا:

1.    بعد از اتمام غذا فرد هنوز اشتها داشته و احساس سبکی دارد.

2.    فرد در معده خود احساس کشش و سنگینی نمی کند.

3.    آروغ فرد بدبو نیست.

فواید اعتدال در غذا:

اعتدال در غذا باعث تقویت بدن فرد شده و علاوه برآن بدن فرد به هضم غذا مسلط بوده و هضم به خوبی صورت می گیرد.

عوارض پرخوری:

1.    اختلال در هضم: معده برای اینکه فضای خالی برای هضم مناسب غذا داشته باشد باید حداکثر تا 1/3 ظرفیت خود پر شود، اگر این فضا را نداشته باشد موجب اختلال در هضم آن می شود.

2.    پرخوری باعث جلب بیش از اندازه توان قوه مدبره به سمت هضم شده و از توجه قوه مدبره به دیگر اندام ها جلوگیری می کند.

بنابراین عدم پرخوری یکی از تدابیر غذا خوردن در طب سنتی محسوب می شود.

عوارض کم خوری:

1.    رنگ پریدگی

2.    لاغری مفرط

3.    ناپایداری و طغیان معده

4.    سوزش معده (به دلیل ترشح صفرای بیش از ظرفیت هضم غذا)

5.    سایر بیماریهای صفراوی

عدم کم خوری هم یکی دیگر از تدابیر غذا خوردن در طب سنتی محسوب می شود.

 قوانین کلی زمان غذا خوردن در مزاج های مختلف از دیدگاه طب سنتی:

-        افرادی که با تاخیر در غذا خوردنشان دچار سردرد، قی یا علائم ناخوشایندی می شوند باید بلافاصله غذا میل کنند.

-        افرادی که بلافاصله غذا بخورند، دچار سوء هضم می شوند باید در حالت گرسنگی چند لقمه غذا خورده و بعد در زمان طبیعی غذاخوردنشان، غذا بخورند.

-        افرادی که دهان آنها همواره مرطوب و پرآب هست و دچار بی میلی هستند باید تا گرسنگی کامل صبر کنند و بعد غذا بخورند.

-        صاحبان مزاج معتدل باید از غذاهای با طبع معتدل استفاده کنند.

-        صاحبان مزاج های غیر معتدل در حالت سلامتی باید غذاهای سازگار و منطبق با مزاج خود را میل کنند. اما در حالت بیماری (سوء مزاج) غذاهای مخالف مزاج خود را بخورند.

بعضی از تدابیر غذا خوردن در طب سنتی:

Ø    در صورت گرسنگی شدید ابتدا باید غذای غلیظ خورده شود چون اشتها و حرارت بالاست.

Ø    خوردن نان تازه برای معده و فرآیند هضم مضر است، بهتر است یک روز بماند. به علاوه خوردن نان به تنهایی برای معده مضر است.

Ø    غذاهای شیرین سده آور هستند بنابراین در مصرف انها نباید افراط کرد. در صاحبان معده های غیر بلغمی و غیر سرد و مرطوب، خوردن کمی شیرینی بعد از غذا به هضم آن کمک می کند؛ اما در معده های بلغمی یا مرطوب باعث فساد غذا می شود.

Ø    نوشیدن آب سرد بع از مصرف نان داغ مضر است.

Ø    خوردن همزمان دو غذای سرد، گرم، قابض، لزج، نفاخ و غلیظ به دلیل تشدید تاثیر آنها ممنوع است.

Ø    غذا از نظر دما باید معتدل باشد. اگر غذا خیلی داغ باشد باعث سستی و رخوت معده شده و هضم دچار اختلال می گردد، در نتیجه سر از بخارات پر می شود. گرمای غذا همراه با حرارت غریزی از معده به سمت سر بالا می آید که باعث ضعف قوای هاضمه دماغ و افزایش ترشحات پشت حلق (نزله) می شود. به علاوه موجب سنگینی سر و سردرد هم می شود.

غذای با دمای سرد هم باعث کاهش حرارت معده شده و قوه هاضمه را کم می کند که موجب تولید غذای خوب هضم نشده و مواد مولد خلط خام می گردد.

Ø    حین غذا و تا یکساعت بعد از غذا بهتر است آب نوشیده نشود.

Ø    حرکت قبل از غذا به دلیل کمک به دفع فضولات بدن و تقویت حرارت غریزی مفید است.

Ø    حرکت بعد از غذا به دلیل اختلال در هضم، انتشار غذای خام در بدن و ایجاد دمل و جراحات و اخلاط ناپخته مضر است.حمام کردن قبل از غذا خوب است و بعد از غذا مضر است.

Ø    برای خوابیدن بعد ز غذا بهتر است کمی قدم بزند تا غذا در معده جای بگیرد و سپس به پهلوی راست بخوابد.

Ø    سرعت غذا خوردن باید متوسط باشد و لقه ها خوب جویده شود.

Ø    در زمستان بهتر است غذا سنگین تر و بیشتر باشد و در تابستان غذا سبکتر و کمتر. در پاییز و بهار هم باید معتدل غذا خورد.

بعضی از تدابیر غذا خوردن در طب سنتی:

Ø    در صورت گرسنگی شدید ابتدا باید غذای غلیظ خورده شود چون اشتها و حرارت بالاست.

Ø    خوردن نان تازه برای معده و فرآیند هضم مضر است، بهتر است یک روز بماند. به علاوه خوردن نان به تنهایی برای معده مضر است.

Ø    غذاهای شیرین سده آور هستند بنابراین در مصرف انها نباید افراط کرد. در صاحبان معده های غیر بلغمی و غیر سرد و مرطوب، خوردن کمی شیرینی بعد از غذا به هضم آن کمک می کند؛ اما در معده های بلغمی یا مرطوب باعث فساد غذا می شود.

Ø    نوشیدن آب سرد بع از مصرف نان داغ مضر است.

Ø    خوردن همزمان دو غذای سرد، گرم، قابض، لزج، نفاخ و غلیظ به دلیل تشدید تاثیر آنها ممنوع است.

Ø    غذا از نظر دما باید معتدل باشد. اگر غذا خیلی داغ باشد باعث سستی و رخوت معده شده و هضم دچار اختلال می گردد، در نتیجه سر از بخارات پر می شود. گرمای غذا همراه با حرارت غریزی از معده به سمت سر بالا می آید که باعث ضعف قوای هاضمه دماغ و افزایش ترشحات پشت حلق (نزله) می شود. به علاوه موجب سنگینی سر و سردرد هم می شود.

غذای با دمای سرد هم باعث کاهش حرارت معده شده و قوه هاضمه را کم می کند که موجب تولید غذای خوب هضم نشده و مواد مولد خلط خام می گردد.

Ø    حین غذا و تا یکساعت بعد از غذا بهتر است آب نوشیده نشود.

Ø    حرکت قبل از غذا به دلیل کمک به دفع فضولات بدن و تقویت حرارت غریزی مفید است.

Ø    حرکت بعد از غذا به دلیل اختلال در هضم، انتشار غذای خام در بدن و ایجاد دمل و جراحات و اخلاط ناپخته مضر است.حمام کردن قبل از غذا خوب است و بعد از غذا مضر است.

Ø    برای خوابیدن بعد ز غذا بهتر است کمی قدم بزند تا غذا در معده جای بگیرد و سپس به پهلوی راست بخوابد.

Ø    سرعت غذا خوردن باید متوسط باشد و لقه ها خوب جویده شود.

Ø    در زمستان بهتر است غذا سنگین تر و بیشتر باشد و در تابستان غذا سبکتر و کمتر. در پاییز و بهار هم باید معتدل غذا خورد.

بیشتر بخوانید: درباره مزاج فصول در طب سنتی چه می دانید؟

تعداد وعده های غذایی از دیدگاه طب سنتی:

وعده های غذایی از تدابیر غذا خوردن در طب سنتی هستند که به عوامل زیر بستگی دارد:

1.    عادت فردی: اگر فردی کمتر از تعداد وعده ای که عادت دارد مصرف کند دچار ضعف قوا و ارواح و حرارت غریزی شده که خود موجب بیماریهای صفراوی و خشک می شود؛ اما اگر فردی بیش از تعداد وعده های غذایی که عادت دارد، غذا مصرف کند، دچار فساد هضم خواهد شد.

2.    تحمل فرد: هر تعداد وعده ای که فرد تحمل گرسنگی را دارد باید غذا مصرف کند.

3.    حال معده: افراد دارای معده های کوچک و ضعیف باید چند وعده غذایی در طول روز مصرف کنند.

تدابیر خوردن و آشامیدن در اسلام

موضوع غذا در اسلام بسیار مهم است و در قرآن به دقت در نوع و نحوه خوراک توصیه شداه است.

-       فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ    (سوره عبس / آیه 24)

پس انسان باید به خوراک خود بنگرد.

هدف از تمام اعمال انسان مسلمان رسیدن به مقام قرب است، پس هدف از غذا خوردن هم باید با همین نیت باشد.

هدف از غذا خوردن در اسلام عبارتند از:

1.    توانایی در عبادت و عمل صالح

-       كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا    (سوره مومنون / آیه 51)

از چیزهای پاکیزه بخورید و کار شایسته کنید.

2.    شکرگذاری و تشکر از صاحب نعمت

-       كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ    (سوره بقره / آیه 172)

بخورید ....... و خدا را شکر کنید.

3.    خوردن و اطعام دیگران

-       فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا    (سوره حج / آیه 28)

بخورید ....... و بخورانید.

فواید کم خوری در اسلام:

1.    سلامتی:

-        کم خوری موجب کرامت نفس و دوام سلامتی است.     امام علی (ع)

-        کسی که غذایش کم شد دردهایش کم می شود.     امام علی (ع)

-        کسی که طعامش کم باشد، معده اش سالم می ماند.    پیامبر اکرم (ص)

-        بر شما باد میانه روی در خوراکی ها که این کار از اسراف دورتر و برای تندرستی بهتر است.      امام علی (ع)

2.    بیداری:

پرخوابی می تواند ناشی از پر خوری باشد. که این پرخوری باعث از بین رفتن فرصتها و بسیاری از پیشرفتها می شود. بنابراین کم خوری موجب بیداری و استفاده مناسب از فرصتهاست. که توصیه به کم خوری از تدابیر خوردن و آشامیدن در اسلام است.

3.    کم شدن هزینه های زندگی:

-        کسی که غذایش کم باشد هزینه زندگی برایش سبک خواهد بود.    امام علی (ع)

کم خوری باعث صرفه جویی در هزینه های اقتصادی می شود.

4.    راحتی حساب:

-        کسی که خوراکش کم باشد حسابش نیز کم خواهد بود.     پیامبر اکرم (ص)

5.    حکمت و دانش:

-        قلب در موقع خالی بودن شکم، دارای حکمت و دانش می شود.    پیامبر اکرم (ص)

6.    کنترل غریزه ها:

کم خوری باعث کنترل هواهای نفسانی می شود، بنابراین افرادی که زمینه ازدواجشان فراهم نشده است توصیه به روزه می شوند چون باعث عدم تحریک قوای جنسی می شود.

7.    طول عمر:

اضافه وزن طبق تحقیقات انجام شده باعث کاهش طول عمر می شود. افزایش 10 کیلو اضافه وزن موجب کاهش 4 سال طول عمر فرد می گردد.

                                                                           بیشتر بخوانید: از خواص ماءالشعیر طبی چه می دانید؟

عوارض پرخوری در اسلام:

1.    بیماری:

-        معده خانه بیماری هاست.    پیامبر اکرم (ص)

-        کسی که پرخوری کند بیمار می شود.    پیامبر اکرم (ص)

2.    بدبویی بدن:

-        پرخوری، بدن و دهان را بد بو می کند.     امام علی (ع)

در اثر هضم نشدن غذا در معده افراد پرخور، باقی مانده مواد در اثر عرق کردن به پوست رسیده و موجب بدبویی بدن می شود.

3.    طغیان:

-        اگر شکم سیر شد طغیان می کند.     امام باقر (ع)

4.    خواب پریشان:

-        از پرخوری بپرهیزید که هرکس به آن دچار شود دردهایش بسیار و خوابهایش آشفته می گردد.    امام علی  (ع)

5.    تضعیف اراده:

-        اراده قوی با پرخوری سازگار نیست.    امام علی (ع)

6.    بی رحمی و سنگدلی:

-        هرکس با زیاد خوردن و آشامیدن خوی گیرد، قسائت قلب پیدا خواهد کرد.     پیامبر اکرم (ص)

-        بپرهیزید از پرخوری که آن سبب قساوت دل و کسل کننده از نماز و خراب کننده بدن است.  امام علی (ع)

7.    دوری از خداوند:

پرخوری باعث کاهش معنویات قلبی انسان و تقویت شهوات می شود. دوری از پرخوری از آداب غذا خوردن در اسلام است.

آداب غذا خوردن در اسلام

1.    شستن دستها

دستها بیشترین تماس را در طول شبانه روز با اشیاء، خوراکی ها و مواد مختلف دارند و بنابراین بیشترین میزان آلودگی را هم دارا هستند.

پس بهتر است قبل از خوردن غذا دستها را بشوییم تا از پیدایش انواع بیماریهای خطرناک جلوگیری کنیم.

-        هنگامی که در آغاز غذا خوردن بسم الله و در آخر حمد خدا گفته شود و قبل و بعد از آن دستها شسته گردد و دستهایی که به سوی غذا دراز می شود زیاد باشد و غذا هم از راه حلال تهیه گردیده باشد، برکت الهی تمام است.    امام علی (ع)

2.    یاد خدا در آغاز و پایان غذا

شروع غذا با بسم الله و پایان آن با شکرگذاری برای انسان مستحب است.

3.    خوب جویدن لقمه غذا و طعام

خوب نجویدن غذا می تواند مشکلات بسیاری را برای انسان به وجود آورد. مثلا موجب می شود تا فرد با اینکه به اندازه غذا خورده اما همچنان احساس گرسنگی کند. کم جویدن باعث اختلال در هضم مواد نشاسته ای و درنهایت پرخوری و دفع شدن قسمتی از غذای جذب نشده شود.

به علاوه خوب جویدن در روح انسان هم تاثیر دارد. افرادی که غذا را خوب می جوند حجم کمتری خورده و شادابتر خواهند بود. پس خوب جویدن یکی از تدابیر غذا خوردن در اسلام می باشد که هم در روح انسان و هم در جسم او تاثیرگذار است.

-        از آداب غذا خوردن، لقمه کوچک گرفتن و زیاد جویدن غذا و نگاه نکردن به چهره دیگران (که در سر سفره نشسته اند) و شستن دستهاست.    امام صادق (ع)

4.    غذا خوردن از ظرف مقابل خود

-        هر کس از شما غذایی می خورد باید از ظرفی که مقابل اوست بخورد.   پیامبر اکرم (ص)

-        هر نسانی از غذایی که پیش روی اوست میل نماید و از غذایی که جلوی دیگران است نخورد.    امام صادق (ع)

5.    خوردن کمی نمک در ابتدا و انتهای غذا

-        در اول و آخر غذا نمک بخورید زیرا نمک شفای هفتاد بیماری است.     پیامبر اکرم (ص)

-        سفره ای که در آن نمک نباشد برکتی در آن نیست و برای صحت بیشتر بدن لازم است که غذا با نمک شروع شود.    امام کاظم (ع)

نمک باعث تعادل در ورود و خروج آب بدن می شود و مانع از تبخیر بیشتر اب از بدن می شود. بنابراین افرادی که فعالیتهای بدنی بیشتری دارند به نمک بیشتری هم نیاز دارند.

-        در شروع خوردن غذا به نمک آغاز کنید و اگر مردم می دانستند در ابتدا کردن به نمک چه فوائدی است آن را بر تریاق (پادزهر) آزمایش شده ترجیح می دادند.    امام علی (ع)

6.    آهسته غذا خوردن

-        نشستن بر سر سفره غذا را طولانی کنید، همانا این زمان ساعتی است که از ایام عمر شما محسوب نشده و بازخواست نمی گردید.     امام صادق (ع)

7.    نشسته و دوزانو غذا خوردن

-        اگر یکی از شما بر سر سفره طعام نشست همچون عبد بر زمین بنشیند.    امام صادق (ع)

8.    عدم نوشیدن آب زیاد هنگام غذا

-        بپرهیز از زیاد نوشیدن آب زیرا زیاد آب خوردن عامل بیماری است.     امام صادق (ع)

-        هنگام غذا خوردن آب ننوشد تا از غذا خوردن دست بردارد.    امام رضا (ع)

بیشتر بخوانید: بهترین راهکارها برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا

مکروهات غذا خوردن

ü    در حال سیری غذا خوردن

ü    پرخوری

ü    نگاه به صورت دیگران هنگام غذا

ü    در حال جنابت خوردن و آشامیدن مکروه است مگر با وضو

ü    خوردن غذای داغ

-        طعام داغ را بگذارید تا سرد شود.   امام علی (ع)

-        غذای داغ بی برکت است.   امام صادق (ع)

-        در خوردن و آشامیدن ندمید.    پیامبر اکرم (ص)

فوت کردن غذا باعث آلوده شدن ظرف غذا به ذرات بزاق می شود.

ü    با دست چپ غذا خوردن

ü    خوردن در حال ره رفتن

-        در حال راه رفتن غذا نخور مگر اینکه مجبور باشی.    امام صادق (ع)

ü    هر روز گوشت خوردن

ü    زیاده از چهل روز ترک خوردن گوشت

ü    گوشت نیم پخته خوردن

مستحبات غذا خوردن

-        شستن دستها قبل و بعد از غذا

-        گفتن بسم الله در آغاز و الحمدالله در پایان غذا

-        خوردن غذا با دست راست

-        کوچک گرفتن لقمه

-        خوب جویدن لقمه

-        شستن میوه قبل از مصرف

-        مسواک زدن بعد از خوردن غذا

مکروهات نوشیدن آب

-        زیاد آشامیدن

-        آشامیدن آب بعد از غذای چرب

-        آشامیدن به صورت ایستاده در شب

-        آشامیدن با دست چپ

مستحبات نوشیدن آب

-        قبل از نوشیدن آب بسم الله و بعد از آن الحمدالله گفتن

-        با سه نفس آب آشامیدن

-        یاد کردن امام حسین (ع) بعد از نوشیدن آب و لعن کردن قاتلان وی

منابع:

1.    اکبری، محمود. 1391. آداب و احکام خوردنی ها. 1 ج. قم – ایران.

2.    يوسفي، علي. جزوه مباني طب سنتي سطح يك. 1399. تهران – ايران