راهکار ها و تدابیر بواسیر در طب سنتی

تدابیر بواسیر (هموروئید) در طب سنتی ایران

یکی از بیماریهای شایع امروزی بواسیر(هموروئید) است که به دلایلی که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، بسیاری از افراد به آن مبتلا هستند و در طب سنتی ایران نحوه برخورد با این بیماری تا حد زیادی با طب رایج متفاوت است.          

 اگرچه در این طب نیز، در برخی موارد جراحی پیشنهاد شده است اما درمانهای دارویی مطرح شده برای آن، فراوان تر است.

تعریف بواسیر در طب سنتی ایران:

در متون طبی ایرانی، اطبا از واژه بواسیر (جمع کلمه باسور که به معنی توده است) برای توصیف بیماری بواسیر استفاده نموده‌اند. ابن سینا این بیماری را توده عروقی وریدهای ناحیه مقعد می داند که می‌تواند به شکل داخلی یا خارجی، خونریزی دهنده و یا بدون خونریزی تظاهر یابد. گاهی دردناک و گاهی بدون درد و در برخی بیماران همراه با ترشح و در برخی بدون ترشح است. ابن سینا تاکید می کند که در تدابیر درمان بواسیر طب سنتی، در گام نخستین، باید این بیماری را از سایر بیماریهای قسمت پایینی دستگاه گوارش، که علائم مشابهی دارند جدا کرد؛ بیماریهای همچون رکتوم، زخمهای کولون و رکتوم، شقاق مقعد و بیرون زدگی مقعد.

بیشتر  بخوانید: مقاله یبوست در سالمندان

تقسیم بندی انواع بواسیر‌‌در‌‌‌‌‌‌طب سنتی ایران:

الف) از لحاظ خونریزی: خونریزی دهنده و بدون خونریزی

 ب)از لحاظ محل: داخلی و خارجی.

 ج)از لحاظ شکل ظاهری: زگیلی شکل، انگوری شکل، توتی شکل، انجیری شکل، نخلی شکل، حبابی شکل، شبیه به هسته خرما.

 د)از لحاظ پیش آگهی: بواسیر نخلی شکل دردناک‌ترین، و بواسیر بدون خونریزی بدترین پیش آگهی را دارند.

علت ایجاد بواسیر در طب سنتی ایران:

عوامل ایجاد کننده خلط سودا:

غلبه حرارت: مثلا به دنبال مصرف غذاهای گرم و تند مزاج همچون خردل، سیر، فلفل.

کاهش سرعت حرکت خون در وریدها: این اتفاق می‌تواند به دنبال افزایش فشار شکمی مثلا به علت نشستن طولانی مدت در توالت برای دفع مدفوع رخ دهد.

غذاهای سودازا مثل عدس، کلم، گوشتهای نمک سود، گوشت شکار.

 طبق نظر ابن سینا شکل ظاهری بواسیر تا حدی به علت ایجاد کننده آن بستگی دارد، به طور مثال: بواسیر زگیلی شکل غالبا ناشی از سودای خالص است، در حالیکه نوع توتی شکل آن ناشی از خلط دم و نوع نفاخی آن منشاء بلغمی دارد.

درمان بواسیر در طب سنتی ایران:

درمان بواسیر در طب سنتی ایران بسیار متنوع است؛ از جمله بهبود سبک زندگی، درمان بیماری‌های زمینه‌ای که سبب ایجاد هموروئید می‌شود، داروها، تسکین علائم و جراحی.

درمانهای اساسی شامل:

۱)پاکسازی بدن: با توجه به اینکه خلط سودا عامل اصلی این بیماری تلقی می‌شود قدم اول درمان، پاکسازی بدن از این خلط است به ویژه وقتی علائمی از وجود این خلط در سایر اندام‌ها دیده می‌شود. علائم غلبه سودا بر اساس آنچه ابن سینا در جلد اول قانون آورده است عبارتست از: خشکی و تیرگی بدن، غلظت خون، سوءظن و اضطراب، سوزش سر دل، اشتهای کاذب، ادرار تیره رنگ و با قوام، پر‌مویی بدن، خوابهای تیره و ترسناک. خلط سودا در افراد سفید پوست و کم مو غالباً کم است.

۲) کنترل عملکرد کبد، طحال و دستگاه گوارش: این اعضا در تولید سودا نقش مهمی ایفا می کنند.

۳) لینت مزاج شکم: یکی از اصلی ترین دلایل این بیماری، یبوست است که با رفع آن درمان راحت‌تر می شود. از راهکارهای رفع یبوست میتوان به رعایت سته ضروریه توجه ویژه‌ای داشت؛ به طور مثال: پیاده‌‌‌‌‌روی و ورزش روزانه، بسیار در عملکرد روده‌ها تاثیر دارد و یا خواب شبانه ساعت ۱۰ تا ۱۱ شب بسیار به دفع به موقع فضولات کمک می‌کند؛ از دیگر تدابیر بواسیر در طب سنتی ایران از باب لینت مزاج، روغنمالی و ماساژ آهسته اطراف ناف در جهت عقربه های ساعت است.

۴)رژیم غذایی: از مصرف غذاهای مولد سودا باید پرهیز کرد لذا مصرف: سیر، پیاز، خردل، ترخون، غذاهای مانده و مواردی که پیشتر به آنها اشاره شد ممنوع است.

۵)تسکین درد: اگر هموروئید دردناک باشد تسکین درد الزامیست. گاهی اوقات نشستن بر روی آجر داغ ویا قرار دادن دنبه گرم شده بر روی موضع از شدت درد می‌کاهد.

۶)ایجاد خونریزی در بواسیر: اگر هموروئید از نوع خونریزی دهنده بوده‌است و در حال حاضر خونریزی قطع شده، و بیمار از درد و احساس پری در ناحیه مقعد شاکی است و یا علائم غلبه سودا نمایان شده است، نیاز به تخلیه عروق وریدی ناحیه مقعد پیدا می کند. ابن‌سینا معتقد است اگر این خون تخلیه نشود و در بدن باقی بماند زمینه ساز بیماریهایی مثل افسردگی، جنون، صرع، بثورات جلدی و اگزماست.

۷)زالو‌‌درمانی: یکی دیگر از تدابیر بواسیر در طب سنتی ایران، زالو درمانیست؛ بعد از پاکسازی بدن از مواد زائد، و به شرط بنیه بدنی بیمار، زالو بسیار در درمان هموروئید عالی عمل می‌کند.  

۸)بند آوردن خونریزی: اگر خونریزی روشن، تمیز و حجیم باشد، باید بند آورده شود.

۹)حذف توده وریدی با دارو: ابن سینا با تایید نظر بقراط، معتقد است همه توده های هموروئیدی را نباید برداشت و در هر جلسه فقط باید یک بالشتک وریدی را جدا کرد و در نهایت باید، حداقل  یکی از آنها را حفظ کرد تا همچنان محلی برای دفع مواد زائد وجود داشته باشد.

۱۰)جراحی: جراحی که از آن به "علاج بالحدید " یاد می‌شود به عنوان درمانی تام است که در مواقعی که ضرورت قوی احساس شود  و یا درمانهای قبلی به نتیجه نرسد، باید انجام شود.(۳)

۱۱)ترمیم زخم: بعد از برداشتن توده هموروئیدی، زخم باقیمانده باید ترمیم شود.

کلام آخر:

علت اصلی این بیماری خون سوداوی است. که در نتیجه افزایش حرارت کبد، ضعف طحال، سن بالای ۴۰ سال، فصل پاییز، یبوست، افزایش فشار داخل شکمی، رژیم غذایی، تحرک بدنی کم، خواب ناکافی، آب و هوای بسیار گرم یا بسیار سرد و خشک و افسردگی می باشد.

این مطالب بیانگر دیدگاه غالب حکمای طب سنتی ایران درباره بیماری بواسیر است.

منابع:

۱)ابن سینا، حسین بن عبدالله، (۲۰۰۹م.)، القانون فی الطب، الطبعه الاولی، بیروت: دارو مکیة الهلال

٢)چشتی محمد، اعظم، (۱۳۸۷ه.ش.)، اکسیر اعظم، تهران: موسسه مطالعات تاریخ طب اسلامی و مکمل دانشگاه ایران

۳)ارزانی، اکبر، (۱۳۸۷ه.ش.)، طب اکبری، قم : انتشارات موسسه احیا طب طبیعی

۴)رازی، بهاءالدینی، )۱۳۸۲ه.ش.)خلاصة التجارب، تهران: موسسه مطالعات تاريخ طب اسلامی و مكمل دانشگاه ایران، چاپ اول، ۴۵۸-۴۵۵، ۴۳۶

۵)جرجانی، سیداسماعیل، ذخیره خوارزمشاهی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵: ۴۸۹-۴۸۸

تهیه شده توسط:

مریم حسین‌پور شیرکوهی عضو تحریریه صدای حکیم و از دستیاران استاد یوسفی