آیا ارتباط مزاج و تربیت فرزند رو میدونی؟

در این مقاله، ابتدا به تعریف نفس و ارتباط آن با بدن پرداخته شده است. سپس تعاریفی از تربیت ارائه شده و پس از آن نقش مزاج شناسی در تربیت ذکر شده است. هم چنین ویژگی های کودکان با مزاج های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف آفرینش انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات، رسیدن به قرب الهی است. انسان دارای دو بُعد جسمانی و روحانی است. مزاج مربوط به بُعد جسمانی و تربیت مربوط به بُعد روحانی است. انسان فقط با تعلیم و تربیت درست می‌تواند به کمال دست یابد و این امر مشروط به شناخت ابعاد وجودی اوست. آشنایی با ویژگی‌های هریک از مزاج‌های چهارگانه، کمک زیادی به شناخت بُعد جسمانی و تأثیر آن بر تربیت کودکان می‌کند.

روش تحقیق در این مقاله، روش کتابخانه‌ای در منابع معتبر طبی، تربیتی و انسان‌شناسی است.

یافته‌ها نشان می‌دهد که هر فرد مزاج منحصر به خود را دارد. هریک از این مزاج‌ها بیانگر خصوصیات اخلاقی خاصی است که موجب ویژگی‌های رفتاری در هرفرد می‌شود و برتعلیم‌وتربیت اثر مستقیم دارد.

با شناخت مزاج کودکان، می‌توانیم ویژگی‌های مثبت و منفی اخلاقی آن‌ها را بشناسیم و درجهت تقویت ویژگی‌های مثبت و تعدیل یا رفع ویژگی‌های منفی برآییم.

مقدمه 

تاکنون به این اندیشیده اید که اصل وجودی انسان چیست؟ آیا اصل انسان همین جسم مادی است یا جوهر اصلی انسان چیز دیگری است؟ در این مقاله، اصل وجودی انسان که همان روح (نفس) اوست و ابزارهای اثرگذاری بر نفس و چگونگی ارتباط آن با بدن بررسی می‌شود. در این راستا، تعاریفی از تربیت و سپس نقش مزاج شناسی در تربیت بیان می‌شود؛همچنین ویژگی‌های کودکان با مزاج های مختلف نیز بررسی می‌شود.

1.تعاریف نفس (روح)

چندین دلیل واضح و روشن وجود دارد مبنی‌براینکه اصل انسان بدن او نیست، بلکه نفس انسان، اصل اوست:

1-1.در خواب وقتی بدن ما در رختخواب است و خواب می‌بینیم، خود را به‌تمامی، همانجایی‌که خواب می‌بینیم و در صحنه حوادث خواب احساس می‌کنیم و نه در رختخواب! بنابراین اصل انسان، بدن او نیست.

1-2.‌ دراتاق عمل، بعد از تزریق داروی بیهوشی که نفس به‌طور موقت از بدن جدا می‌شود (البته تفاوتش با مرگ این است که درحد اعمال فیزیولوژیکی بدن، آن را تدبیر می‌کند)، دیگر آن اعمال دکتر جراح بر روی بدن،  انسان را آزار نمی‌دهد؛ چون نفس از بدن خارج شده و ادراکاتی مثل: حس کردن، دیدن و شنیدن برای فرد معنی ندارد؛ زیرا همه این اعمال مربوط به نفس است.

1-3. وقتی عضوی از بدن انسان جدا می‌شود، انسان حس نمی‌کند "من" او کم شده، زیرا تغییر در "تن" یا بدن انسان بوده نه در "من" یا نفس او و بدن ابزار نفس است و در حقیقت انسان دخالتی ندارد. برای مثال: هنگام کوتاهی مو یا ناخن یا جدا شدن مقداری از پوست بدن در جراحات کوچک.

1-4. معلم در کلاس درس معلم مشغول صحبت است، هنگامی که چشم شما به معلم است اما نفس شما به جایی دیگر و حتی زمانی دیگر توجه دارد و شما غرق در خیالات هستید؛ همه فعل و انفعالات فیزیولوژی و قوانین مادی در بدن و تحریکات گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی کامل انجام می‌شود اما وقتی معلم چیزی می‌گوید و همه کلاس می‌خندند شما به خود می‌آیید که مگر چه شد؟ معلم چه گفت که همه خندیدند؟! وقتی نفس در صحنه نیست گوش نمی‌شنود؛ بنابراین همه ادراکات مخصوص نفس است. آیا شما هم تا به‌حال با اینگونه اتفاقات در دوران تحصیل خود مواجه شده‌اید؟

ممکن است با خود بگویید موضوع رابطه نفس و بدن چه ارتباطی با بحث تعلیم و تربیت دارد؟!

تا اینجا، مشخص شد که اصل وجودی انسان نفس اوست و بدن ابزار نفس است و به‌وسیله فرمان‌های ممتدی که نفس به جسم می دهد، تقویت شده و به کمال می‌رسد.‌

در بحث تربیت براساس مزاج این نکته بسیار مهم است که مزاج در بُعد جسمانی و تعلیم‌وتربیت در بُعد روحانی  مطرح می‌شوند. ازآنجایی‌که جسم ابزار نفس است، مزاج، تعلیم و تربیت بر یکدیگر مؤثرند؛ بنابراین مربیان باید هم‌زمان به این دو اصل مهم وجودی انسان توجه کنند. شناخت مزاج افراد توسط مربی، اعم از والدین و مربیان آموزشی و پرورشی موجب شناخت استعدادها و علایق و توانایی‌های آن‌ها می‌شود که در امر تعلیم و تربیت بسیار مهم است.

تفاوت‌های اخلاقی بین کودکان، علاوه‌بر نوع تربیت آنان ممکن است در اثر اختلاف مزاج نیز روی دهد؛ برای مثال: بعضی کودکان لجوج و بعضی آرام، بعضی عصبانی و تندخو و بعضی خونسرد، کودکی تنبل و کودک دیگر زرنگ، بعضی شادمان و بعضی اندوهگین هستند. آیا این صفات قابل تغییرند؟

گاهی این تفاوت‌ها ناشی از مزاج است، البته این صفات و خلقیات قابل تغییر هستند؛ زیرا مزاج به معنای استعداد و آمادگی بیشتر برای ظهور و بروز این صفات است. تغییر اخلاق افراد گرچه دشوار اما امکان‌پذیر است. به‌دلیل اهمیت نقش مزاج در تعلیم و تربیت، اولیا و مربیان باید مزاج کودک را به‌خوبی بشناسند و باتوجه‌به آن در تعلیم و تربیت و اصلاح اخلاقی آن‌ها کوشش کنند. توقع مربی باید متناسب با استعدادهای مزاجی و اخلاق طبیعی کودکان باشد و نباید در اصلاح‌پذیری توقع یکسانی از کودکان داشت. قدرت استعداد مزاجی برخی کودکان نسبت به بعضی اخلاقیات آنقدر قوی است که به‌راحتی قابل تغییر و تعدیل نیست و صبر فراوان می‌طلبد.

2.مفهوم تربیت

تربیت، به فعلیت رساندن استعداد و پرورش فرد با هدف رساندن او به کمال است؛ بنابراین نقش مزاج در تعلیم و تربیت و ارائه شیوه‌ها و راهبردهای ویژه متناسب با مزاج افراد دارای اهمیت است.

3.مفهوم مزاج

مزاج، کیفیت حاکم بر جسم مرکب است. موجودات از چهار رکن هوا، آتش، آب و خاک تشکیل شده‌اند. کیفیت حاکم بر هوا، گرم‌ و تر است؛ کیفیت حاکم بر آتش، گرم و خشک؛ کیفیت حاکم بر آب، سرد و تر و کیفیت حاکم بر خاک، سرد و خشک است. در جسم فرد با ترکیب ارکانی که هر کدام کیفیتی دارند، جسم مرکب با کیفیتی جدید خلق می‌شود که به این کیفیت جدید حاکم بر جسم مرکب، مزاج می‌گویند. درواقع، مزاج، صورتی برای جسم است. درادامه، مفاهیم سردی، گرمی، تری و خشکی بررسی می‌شود.

1-3.مفهوم سردی و گرمی: حرارت، حرکت و سبک بودن از ویژگی‌های حرکت است. در مقابل آن برودت است و سکون و سنگینی از جمله ویژگی‌های آن (کیفیت سردی) است. معنای سردی و گرمی در مزاج، علاوه بر کم یا زیاد بودن درجة حرارت به میزان انرژی موجود نیز بستگی دارد؛ بنابراین در بحث تعلیم و تربیت براساس مزاج، مزاجی سرد است که سطح انرژی فرد در آن پایین است و برعکس گرم مزاجان سطح انرژی بالایی دارند.

2-3.مفهوم خشکی و تری: رطوبت یا تری به معنای سیالیت، روانی، انعطاف پذیری و شکل پذیری است و خشکی به مفهوم حفظ شکل وانعطاف پذیری و جمود و شکنندگی است.

در بحث نقش مزاج در تعلیم و تربیت این نکته مهم است که فرد با مزاج خشک (چوب خشک) به‌راحتی شکل نمی‌پذیرد و اگر پذیرفت آن‌را حفظ می‌کند و به‌راحتی تغییر نمی‌کند، مانند حکاکی بر روی سنگ که با انرژی و زمان زیادی که می‌برد تا سال‌ها باقی می‌ماند و تغییر نمی‌کند.

4.تربیت اخلاقی

در اسلام، هم‌زمان به آخرت و جهان روح، دنیا و جسم توجه شده و آبادانی دنیا و سلامتی جسم به‌عنوان وسیله‌ای برای سعادت آخرت و کمال روح مطرح شده است. "الدّنیا مزرعـة الاخرة"

منظور از تربیت اخلاقی در این مقاله، شناسایی ویژگی‌ها و ظرفیت‌های وجودی هر فرد است که خداوند متعال براساس مزاج جبلی (سرشتی) هر فرد در او قرار داده است؛ درنتیجه، این شناخت برای هدف مشترک بندگی خداوند، هر فرد را می‌توان متناسب با استعدادهای درونی پرورش داد و فضایل اخلاقی در وجود افراد را تقویت و رذایل اخلاقی نیز به تدریج تضعیف و حذف کرد.

رفتارهای انسان دو منشأ دارد:

1-4. مزاجی (طبیعی)

کودک سرد مزاج، طبیعتی باوقار، حیا و با عفت دارد و در امر تعلیم‌وتربیت برای با حیا و یا باعفت کردن فردی سردمزاج زحمت زیادی لازم نیست. البته همه سردمزاجان آدم‌های با وقار و با عفتی نیستند، چون مسائل تربیتی در طول زندگی می‌‌تواند این امور نفسانی را تضعیف یا تقویت کند.

2-4. تربیتی

ما افراد را براساس قواعد و آموزه‌های حکمی در مسیری قرار دهیم که منجر به سعادت دنیا و آخرت آن‌ها شود. به‌همین دلیل در تربیت براساس مزاج، باید مزاج و امور حکمی تعلیم و تربیت را خوب بشناسیم.

 

5.ویژگی‌های اخلاقی مثبت و منفی انواع مزاج

به‌طورکلی، زرنگی، زودفهمی، خشمناکی، بی‌تابی، آشفتگی، خوش‌بینی، امیدواری، چالاکی و تأثیرپذیری کم از نشانه‌های گرمی مزاج و حالات عکس آن‌ها، نشان از سردی مزاج است.

 پایداری در خشم، تودار بودن و خیال‌پردازی نشانه‌های خشکی مزاج و تأثیرپذیری‌های زودگذر، بر مزاج تر دلالت دارد.

بنابراین می‌توان ویژگی‌های زیر را برای هریک از مزاج ها برشمرد:

1-5.گرمی و خشک: بخیل، حقد، حسد، فعال و پرانرژی، بی‌قراری، حرارت بالا، خشن، زود خشم، جاه‌طلب، ثابت ‌قدم؛

2-5.گرمی و تری: شجاع، خوشبین، خوشگذران، جدی و مدیر، سبکسر، سطحی، مدیر؛

3-5.سردی و تری: صبور و باحوصله، بلاهت و خمودی و کاهلی، خوش مشرب،  خونسرد، سست عنصر، کند ذهن؛

4-5.سردی و خشکی: دقیق و منظم، سوءظن، نفرت، نارضایتی، اضطراب، بدبین و منزوی.

والدین گرامی و مربیان محترم باید خصوصیات اخلاقی مربوط به هر مزاج را بشناسند تا با تربیت براساس مزاج بتوانند به اصلاح فرد در جهت تعالی روح بپردازند؛ برای مثال، کودک با مزاج گرم وخشک، طبیعتی بخیل دارد. حال برای القای روحیه بخشش به این کودک چه باید کرد؟

باید تمرینات تربیتی انفاق و بخشش به او بدهید. مانند اینکه پولی به کودک خود بدهید تا با دست خودش به نیازمندی ببخشد.

در این بخش، تأثیر مزاج در عوامل مختلف تربیتی بیان می‌شود:

۱. حافظه: افراد با مزاج  گرم و خشک، حافظة خوبی دارند، به‌عبارتی حافظه خوب در تعادل مزاج وجود دارد.

۲. نظم و انضباط: سرد و خشک‌ها، نظم و قاعده پذیری بیشتری نسبت به سایر مزاج ها دارند.

۳. انرژی زیاد:  انرژی زیاد در گرم‌ها وجود دارد. بیش فعالی به‌عنوان بیماری در اثر غلبه گرمای بیش از حد است.

۴. تمرکز: مزاج گرم و تر، حافظه و تمرکز خوبی دارد. اگر در گرمی افراط باشد، فرد تمرکز ندارد.

۵. هوش و یادگیری: گرم‌ها به دلیل تجزیه و تحلیل سریع، دریافت مطلب بهتری دارند. اگر سردی غلبه کند، فرد دچار کندذهنی و دریافت کم می‌شود.

۶.‌ تربیت پذیری: سردوترها بسیار انعطاف پذیرند و گرم‌وخشک‌ها از همه خود رأی‌تر هستند. مزاج‌های مرطوب، زودتر و راحت‌تر تربیت می‌شوند ولی زود هم ازدست می‌دهند. خشک‌ها دیر تربیت می‌شوند و  اگرتربیت شدند آن‌را حفظ می‌کنند و ماندگار است؛ درنتیجه، سرد وترها بیشترین تربیت ‌پذیری و خشکها ماندگارترین تربیت‌ را دارند.

توجه: در تربیت براساس مزاج، فرزند سرد و تر باصبوری، حوصله و چشم‌گویی به فرمان‌ها گوش می‌دهد، همان روز خوب است اما فردا بیشتر از پنجاه درصد آن‌ها را عمل نمی‌کند چون یادش می‌رود؛ درنتیجه، بنا را بر تکرار و یادآوری ملایم و معتدل بگذارید.

 

نکته مهم: اگرچه همه مزاج ها تربیت پذیرند، اما شدت دستورات تربیتی و مدت آن‌ها در مزاج‌های مختلف متفاوت است. روح (نفس) بر جسم تسلط دارد و اگر ویژگی‌های اخلاقی و تربیتی بر اثر ممارست و تمرین و تادیب نفس به‌دست آمد، به مراتب از ویژگی‌ های اخلاقی و تربیتی با منشاء مزاج ارزشمندتر است.

درتربیت براساس مزاج، درک صحیح از مزاج و رفتار کودک و شناخت علایق و استعدادهای متناسب با مزاج توسط والدین و مربیان موجب می‌شود آن‌ها ارتباط خود را براساس نوع مزاج با کودک تنظیم کنند و به‌همین دلیل برخورد والدین یا مربی با دو نفر متفاوت خواهد بود و هیچگاه کودکان را با یکدیگر مقایسه نخواهند کرد.

6.روش‌های تربیت پذیری مزاج های مختلف

6-1. گرم و خشک: رطوبت در غذاها، رفتارهای رطوبت آور و لطافت در برخورد نیاز است؛ بنابراین نباید کودک را به ورزش حرفه‌ای فرستاد؛ برای مثال در سوء مزاج گرم و خشک کودکان که بیش فعالی دارند، به‌جای دادن داروهایی مثل ریتالین که عوارض جدی دارند، مدتی ادویه‌ها، تندی‌ها، تلخی‌ها و شوری‌ها را نخورند و از غذاهای سردوتر بیشتر مصرف کند. در اینگونه موارد، اهمیت تربیت فرزند براساس مزاج بیش از پیش نمایان می‌شود.

6-2. تر:  این افراد به گرمی بیشتر نیاز دارند تا تربیت در آن‌ها ماندگار شود. این افراد راحت‌تر حفظ می کنند اما توان نگهداری و ماندگاری مطالب در آن‌ها پایین است؛ زیرا نگهداری مطالب به خشکی نیاز دارد.

پس توقع نمرة ۲۰ به‌ویژه در دروس حفظی از فرزند با مزاج تر خطاست! همچنین باید به کودک توصیه کرد که از دروس (دروس حفظی) نکته برداری کند و تا ساعات نزدیک امتحان و حتی روز کنکور مرور کند.

7.نقش اعراض نفسانی در مزاج و تربیت

در تربیت فرزند براساس مزاج، باید اعراض نفسانی را دقیق بشناسید؛ زیرا همچنانکه مزاج بدن بر حالات نفس تأثیر می‌گذارد، حالات نفس نیز بر مزاج بدن اثرگذار است؛ بلکه به‌علت تسلط نفس بر بدن، تاثیر حالات نفس بر بدن قوی‌تر خواهد بود. برای مثال، تکرار و شدت خشم در فرد، موجب گرم شدن مزاج او می‌شود و فردی با مزاج جبلی گرم را ممکن است وارد حوزه سوء مزاج کند. فرد سرد و خشک باید مدیریت شود که بی‌جهت اندوهگین نشود. اگر غم واندوه به سراغش آمد با او حرف بزنید، نگرانی او را رفع کنید و مراقب باشید که غم و اندوه در او ماندگار نشود.

8.نقش ایمان و اعتقادات در مزاج و تربیت:

نقش ایمان و اعتقادات را در موضوع تربیت و تأثیر آن بر اصلاح و کنترل مزاج بسیار جدی بگیرید؛ برای مثال، افراد سرد و خشک در معرض وسواس و افسردگی هستند و باید آموزه‌های دینی مرتبط با وسواس را پیدا کنید یا برای گرم و خشک ها که اهل خشم و غضب هستند، آموزه‌های دینی مرتبط با کنترل غضب و کظم غیظ را پیدا کنید. برای سردوترها که کندی و کسالت و بی‌حالی از ویژگی‌های طبیعی مزاجی آن‌ها است، آموزه های دینی مرتبط با وقت شناسی و مذمت فرصت‌سوزی، خمودی و تنبلی و بیکاری را پیدا کرده و به آن‌ها آموزش دهید.

9.نکات مهم در بحث تربیت براساس مزاج

1-9. استفاده مداوم مفرده‌ای خاص با مزاج مخالف مزاج فرد: هر مفرده‌ای علاوه بر کیفیت و مزاج، دارای تأثیرات دیگری نیز هست که به آن خاصیت می‌گویند. این خاصیت، ممکن است مثبت یا منفی باشد که باید به آن توجه شود.

2-9. استعداد مزاجی: در هر زمینه‌ای که استعداد مزاجی بیشتری باشد ، می‌توان آن‌را تربیت و تقویت کرد که در این صورت رشد سریع‌تری خواهد داشت؛ برای مثال در تربیت فرزند براساس مزاج، هیچگاه نباید فرزند با مزاج گرم وتر را وادار کنید که جراحی بخوان که خیلی خوب است! دمار از روزگار بیمار درمی آورد! زیرا کار جراحی به دقت و تمرکز نیازمند است.

3-9. گرم وتر: از ویژگی‌های این افراد رهبری و مدیریت است. اگر خوب تربیت شد، در آینده مدیر یا وزیر موفقی می شود و درغیر این‌صورت رهبر گروهی از خلافکاران خواهد شد‌.

4-9. تنبیه و تشویق: باید متناسب با مزاج کودک باشد. برای دو کودک با دو مزاج مختلف یک روش واحد تنبیهی یا تشویقی جواب نمی‌دهد؛ برای مثال در تربیت فرزند براساس مزاج، برای تنبیه یک کودک گرم وتر که اجتماعی و خوش مشرب بودن و نیاز به جمع از ویژگیهای مزاجی اوست، در تنبیهات او را محدود کرده و از جمع خارج کنید. 

5-9. هرگاه در هر مزاجی احساس کردید که کودک شورش را درآورده است (در نمره گرفتن، برخاستن از خواب در صبح و...)، نشان دهنده این است که وارد سوء مزاج (سرد و تر) شده است،؛ درنتیجه باید موضوع را علاوه بر روش های تربیتی با تغذیه و اصلاح مزاج حل و مدیریت کنید؛ برای مثال کودک از خوراکیهای سردوتر تا مدتی منع شود و همچنین خوراکیهای گرمی که مقصد آنها مغز است، مانند دمنوش اسطوخودوس  مصرف کند.

10.نتیجه‌گیری

بحث مزاج شناسی و نقش مزاج در تعلیم‌وتربیت از علومی است که از روزگاران قدیم مورد توجه بوده و افراد بدون درنظرگرفتن میزان سواد به مفاهیم مزاج‌شناسی آگاهی داشته و هرکدام نسبت به میزان درک خود،  از این علم شریف در تمام شئون زندگی بهره می بردند حتی در رشته‌های مختلف صنعتی کشاورزی معماری طب و نجوم و تعلیم و تربیت و علوم سیاسی نیز بسیار از این دانش شریف استفاده می‌کردند؛ بنابراین، هیچگاه جهت‌گیری‌های علمی مخالف جهت نظام هستی نبوده و درمقابل قانون‌مندی‌های نظام طبیعت قرار نمی‌گرفته است. با تغییر فرهنگ و تمدن شرقی و تأثیرگذاری علم جزئی‌نگر غرب، این علم شریف نیز به انزوا کشیده شد، بی‌نظمی‌ها و به‌هم‌ریختگی‌ها و نابسامانی‌های شدیدی در طراحی نظام زیست پدید آمد و این موجب جهت‌گیری‌های مخالف متفکران و اندیشمندان علوم مختلف در مقابل نظام حاکم بر طبیعت شد و در نتیجه نقش مزاج در تعلیم‌وتربیت به فراموشی سپرده شد.

اهمیت نقش مزاج در تعلیم و تربیت از این روست که انسان نیز به‌عنوان جزئی از نظام هستی، از قوانین عالم آفرینش مستثنی نیست و مانند همه مخلوقات مزاج دارد که مربوط به بُعد جسمانی اوست. در یک فضای سالم و با وجود انگیزه‌های پاک، روح در بستر جسم به تعالی می رسد و در چنین فرهنگی جسم را در جهت صیقل دادن روح و قلب به تلاش وا می‌دارد.

منابع

1. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1389). قانون. ج 1. ترجمه عبدالرحمن شرفکندی. تهران: سروش. ص 277.

2. آیت الله حائری شیرازی، محی الدین (1398). مربی و تربیت. قم: دفتر نشر معارف، ص 1.

3. جرجانی، اسماعیل بن حسن (1391). ذخیره خوارزمشاهی. قم: موسسه احیاء طب طبیعی، ص 682.

4. دکتر یوسفی، علی (1400). کارگاه مزاج شناسی کاربردی، نقش مزاج در تربیت فرزند. تهران: اندیشکده سبک زندگی و خانواده صدای حکیم.

5. طاهرزاده.، اصغر (1388). ادب خیال، عقل و قلب، گروه فرهنگی المیزان، اصفهان: انتشارات لب المیزان. صص 15 و 16.

6. طاهرزاده. اصغر (1396). ده نکته در معرفت نفس، اصفهان: لب المیزان، صص 17الی21.

7. قمی. محسن، شریفانی. محمد (1392)، کتاب فرایند تربیت انسان. سلسله مباحث تربیتی/۲، نشر: قم، سماء قلم.

8. یثربی، سیده مرضیه. فرمهینی فراهانی، محسن. خیر اندیش، حسین. اصغري، مجید. (1394). تبیین نقش مزاج در تعلیم و تربیت با تأکید بر تربیت اخلاقی از دیدگاه حکماي اسلامی و صاحبنظران طب سنتی ایران پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و سوم، دوره جدید، شماره ،28، صص 35-66.

 

تهیه شده توسط رفعت حائری، عضو تحریریه اندیشکده صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی

ویراستار: دکتر نرگس خاکی

برگزاری جلسات آنلاین موسسه صدای حکیم

 

نشانه های سوء مزاج ساده گرم وسرد اعضاء اصلی

 

تقویت میل جنسی با ساده ترین توصیه های غذایی در طب سنتی

 

اشنایی با معجزات رزماری (اکلیل کوهی) در طب سنتی

 

زخم رحم و تدابیر آن از دیدگاه طب سنتی