ناگفته های بیماری وسواس و تدابیر آن از دیدگاه طب سنتی

مقدمه

بسیاری از  بیماری ها و اختلالات حوزه جسم و روان ، مرتبط با سبک زندگی نامناسب و عدم توجه به اصلاح  رویه های غلط در زندگی روزمره می باشد .وسواس از جمله اختلالات اضطرابی و یکی از شایع ترین رفتارهای درونی انسان است. در اختلال وسواس فکری_عملی ، فرد، دچار افکار کنترل ناپذیر و آزار دهنده می شود و این افکار و ترس های غیر منطقی، او را به تکرار بعضی رفتارها وا می دارد . از منظر طب سنتی ، وسواس یکی از اعراض نفسانی منفی شناخته می شود . اعراض نفسانی (حالات روحی  _روانی ) به عنوان یکی از اصول شش گانه حفظ سلامتی، نقش مهمی در صحت و تعادل ساختار جسمی و روحی  انسان دارند و به دو دسته اعراض نفسانی مثبت و اعراض نفسانی منفی تقسیم می گردند.  در راستای تقویت روح و قوای بدنی  باید جهت رفع  و کنترل  اعراض نفسانی منفی مانند وسواس تدابیری اندیشید . با توجه به اهمیت طب سنتی در اصلاح سبک زندگی، می توان با رعایت اصول حفظ سلامتی و اصلاح مزاج و ایجاد سبک زندگی سالم از بروز اختلالات روانی مانند وسواس پیشگیری نمود و یا در صورت بروز این اختلالات ، تدابیر درمان را در  پیش گرفت .

انواع اختلال وسواس در طب سنتی

1)اختلال وسواس فکری

افکار، تکانه ها، یا تصاویر ذهنی برگشت کننده و پایدار که در مقطعی از اختلال ،به شکلی مزاحم و نامناسب تجربه می شوند و باعث اضطراب می گردند و شخص می کوشد این افکار، تکانه ها، یا تصاویر ذهنی را نادیده بگیرد یا سرکوب کند یا آنها را با فکر وعملی دیگر خنثی نماید.

2)اختلال وسواس عملی

رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی که شخص احساس می کند، وادار به انجام آنهاست.

3)اختلال وسواس فکری_عملی

در این حالت فرد، دچار افکار غیر قابل کنترل و ناخوشایند می شود و این افکار و ترس های غیر منطقی، او را به تکرار بعضی رفتارها وا می دارد.

صورت های وسواس

وسواس خود را به شکلهای مختلف نشان می دهد و در بیمار مبتلا، این موارد ملاحظه می شود:

1)اجتناب

رفتار وسواسی به صورت پرهیز و اجتناب پدید می آید. به عنوان مثال پرهیز از آلودگی با شستشوی مکرر.

2)تکرار و مداومت

تکرار یک عمل بیهوده چنان که گویی نیرویی از درون،او را وادار می کند که عملی را مکرر انجام دهد.

3)تردید

 بی تصمیمی و دو دل بودن و تردید زیاد در امور و قادر نبودن به گرفتن تصمیم مناسب.

4)شک در عبادات

مثلا  شخص می خواهد نماز بخواند  و تکبیره الاحرام را درست می خواند بعدا برای او این وسوسه پدید می آید که آیا تکبیره الاحرام درست گفته است یا نه؟

5)ترس

 ترس بی ریشه و اساس، که مبادا فلان حالت پدید آید.

6)دقت و نظم افراطی

 سعی بر اینکه همه چیز را دقیقا بر اساس ترتیب خاصی قرار دهد و هیچ چیز پیش بینی نشده ای پدید نیاید.

7)اجبار و الزام

فرد وسواسی در خود احساس الزام و اجبار می کند و ناچار است همه اعمال وآداب خود را به صورت جبر انجام دهد.

8)احساس بن بست

احساس دشواری در حل مشکلات و احساس عدم کنترل بر اوضاع، که برای نجات از این بن بست خود را به امری سرگرم می کند و به صورت مکرر آن را انجام می دهد.

9) عناد و لجاجت

بروز رفتارپیچیده همراه با پرخاشگری و عناد جهت کاهش اضطراب، که حتی در مواردی ممکن است با خود آزاری همراه باشد.

10) نشانه های دیگر

شمارش بی جهت  مثل شمارش موزاییک های حیاط، یا اینکه آیا آجرها روی نظم دقیقی چیده شده اند یا نه، بهانه گیری بی مورد، بدخوابی، بی اشتهایی، مراقبت افراطی و....

علت ایجاد بیماری وسواس از دیدگاه طب سنتی

1)وسواس می‌تواند از غلبه خلط سودا(سودای غیر طبیعی باشد )که اگر مزاج پایه سرد و خشک باشد اوضاع وسواس وخیم تر است، اما اگر مزاج پایه، تر باشد، از عوارض کمتری برخوردار است.

2)بیماری نفسانی و بدون منشاء خلطی

تدابیر پیشگیری و درمان  وسواس از دیدگاه طب سنتی

جهت پیشگیری و درمان  وسواس از منظر طب سنتی، باید تدابیر نضج و اسهال خلط به همراه تدابیر اصلاح سته ضروریه یا همان اصول شش گانه سلامتی  (آب و هوا، خواب و بیداری، خوردن و آشامیدن، حرکت و سکون، احتباس و استفراغ(سم زدایی) و اعراض نفسانی)  به کار گرفته شود و همچنین تمریناتی که مربوط به اعراض نفسانی است انجام داده شود. در این راستا توصیه می شود به موارد زیر توجه کنید و سعی در رعایت آنها داشته باشید.

 اصلاح تغذیه و رعایت رژیم غذایی مناسب افراد با غلبه سودا (تدابیر خوردن و آشامیدن)

1)حذف مواد غذایی که باعث ایجاد سودا و یا تشدید آن در بدن می شوند (پرهیزات) 

مانند : گوشت گاو، ماهی سرخ کرده، ماهی دودی، انواع کنسروها، انواع سس ها، رب گوجه فرنگی، رب انار، کشک، ماست ترش ،غذاهای آماده رستورانی ،غذاهای مانده و فریز شده، انواع سوسیس و کالباس و کنسروها ،انواع  نوشابه های گازدار ، پنیر ، پنیر پیتزا و پنیرهای مشابه آن که در اثر ماندن و تخمیر زیاد حالت کش دار بیدا می کند ،انواع چاشنی های شور، ترشی، قره قروت ، سماق  ،ترشک ،سرکه ،همچنین حبوباتی مانند ذرت، عدس، جو  و سبزیجات و میوه هایی مانند زغال اخته، غوره،گریپ فروت ، آلبالو ، تمر هندی، نارنج،کلم ،گشنیز ،تره ،لیمو عمانی و زیتون کال

2) مصرف مواد غذایی مفید برای افراد با غلبه سودا(توصیه ها)

 مصرف مواد غذایی مانند :گوشت قراقاول ،گوشت مرغ محلی، گوشت سار ،گوشت گوسفند، گوشت گنجشک، گوشت کبوتر، عسل ،توت ،کشمش ،زعفران، زیره، دارچین، توت سفید ،خربزه ،سبزیجاتی مانند مرزه ،جعفری ،ریحان ،نعناع  ،ترخون ،دم کرده میخک ،کمپوت انجیر ،تخم گشنیز ،ساقه ریواس ،گل اسطوخودوس، افتیمون ، مربای پوست هندوانه، شربت بادرنجبویه ، سیب شیرین بخارپز، انار شیرین ،عرق گل گاو زبان، اسفناج، ریشه شیرین بیان، ریشه ختمی ،شربت بنفشه

دفع مواد زائد از بدن با مصرف ملین ها(تدابیر احتباس و استفراغ)

جهت درمان یبوست و دفع اخلاط سوخته و فاسد در بدن مصرف ملین ها بسیار کمک کننده هستند

فعالیت بدنی مناسب(تدابیر حرکت و سکون)

ورزش و فعالیت بدنی مناسب در ساعات معتدل روز

پرهیز از ورزش های سنگین که باعث از دست رفتن انرژی بدن می شوند

داشتن خواب مناسب(تدابیر خواب و بیداری )

داشتن خواب کافی  در حد اعتدال

 زود به رختخواب رفتن

پرهیز از شب بیداری

 

توجه به شرایط آب و هوایی مناسب جهت جلوگیری از تشدید سودا در بدن(تدابیر آب و هوا)

پرهیز از هوای خشک

پرهیز از هوای آلوده (مانند هوای شهرهای صنعتی)

توجه به کنترل حالات روحی و روانی(تدابیر اعراض نفسانی)

معاشرت با دوستان خوب

پرهیز از بیکاری

پیدا کردن مداوم یک سرگرمی جدید و متنوع

ارتباط داشتن با نزدیکان

بی اعتنایی و بی توجهی

تفکر و توجه به انسان های دیگری که موارد مشابه و موقعیتی مشابه ما دارند

دعا کردن، که خود زمینه آرامش و اطمینان است

توجه به اینکه خداوند متعال انسان را در کمال دقت و استحکام آفریده است

تمرین انرژی و افکار مثبت

توجه به اینکه خیلی از انسانها با این امور که فکر فرد را مشغول ساخته مواجه شده اند و به راحتی از آنها عبور کرده اند

توجه و تفکر و تعقل به اینکه تمام امور به مشیت و اراده الهی رقم می خورد

 

تدابیر پیشگیری و درمان  وسواس از منظر روایات اسلامی

راه عمده براى معالجه وسواس، بى اعتنایى به وسوسه هاى شیطانى و خیالاتى است که شیطان به فرد القا مى کند. اگر به این افکار توجه نشود ،پس از چندین مرتبه بى توجهی و عمل بر خلاف وسوسه شیطان، او از انسان نا امید مى شود و بیمارى اش درمان خواهد شد.

در روایات اسلامی راه کارهای عملی ، فکری و زبانی جهت پیشگیری و درمان وسواس وجود دارد که به برخی آنها اشاره می کنیم:

1) پناه بردن به خداوند

قرائت مدام سوره مبارک ناس و استعاذه به خداوند

همچنین در روایتی امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: «هنگامی که شیطان یکی از شما را وسوسه نمود، باید به خدا پناه ببرد و بگوید: آمَنْتُ بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ»

2) نماز

امام صادق(ع) می‌فرماید: «بر هیچ مؤمنى چهل روز نمی‌گذرد، مگر این‌که گرفتار وسوسه می‌شود. پس دو رکعت نماز بخواند و از آن به خدا پناه برد «

3)ذکر و دعا

پیامبر خدا(ص) فرمود: «آدم(ع) به پیشگاه خداوند از وسوسه و اندوه‏ شکایت کرد. جبرئیل فرود آمد و گفت: اى آدم ذکر "لا حول و لا قوة الا باللّه" را بگو» آدم آن‌را گفت و وسوسه و اندوه از او برطرف شد.»

امام باقر(ع) فرمود: «هرگاه از خواب برخاستید، الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُحْیِی الْمَوْتَى وَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُور» را بگویید که ان‌شاء اللّه تعالى پلیدى و وسوسه‏ شیطان از شما برطرف می‌شود.

 

امام صادق(ع) برای محفوظ ماندن از دست وسوسه شیطانی فرمود که این دعا را بخوانید: «اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ عَدْلٌ فِیَّ حُکْمُکَ مَاضٍ فِیَّ قَضَاؤُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ أَنْزَلْتَهُ فِی کِتَابِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ نُورَ بَصَرِی وَ رَبِیعَ قَلْبِی وَ جَلَاءَ حُزْنِی وَ ذَهَابَ هَمِّی اللهُ اللهُ رَبِّی لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئا »

بار خدایا! من بنده و بنده‌زاده تو هستم، مهارم به دستِ تو است، حکمِ تو درباره من عادلانه است، و فرمانت درباره من اجراشده است. بار خدایا! من از تو خواهش کنم به حق هر نامى که دارى و آن‌را در قرآنت فرو فرستادى، یا به یکى از آفریده‌هایت آموختى، یا در علم غیب به خود اختصاص دادى؛ رحمت فرست بر محمد و آل محمد و قرآن را نور چشم من، بهار دل من، برطرف شدن اندوه و برنده همّ و غم من گردانى‏. خدا! خدا! پروردگار من است برای او شریکی قرار نمی‌دهیم.

4)روزه گرفتن

امام علی(ع) فرمود: «روزه سه روز از هر ماه که یک چهارشنبه میان دو پنج‌شنبه باشد، و روزه ماه شعبان، وسوسه‏ سینه و پریشانى قلب‏ را می‌زداید»

5)شستن سر با سدر

امام صادق(ع) فرمود: «هرکسی سر خود را با سدر بشوید، خدا وسوسه شیطان را تا هفتاد روز از او دور می‌کند»

6)مسواک زدن

 امام صادق(ع) فرمود: «بر شما باد به مسواک کردن که وسوسه دل را از بین می‌برد»

7)خوردن انار

 امام صادق(ع) فرمود: «خوردن انار وسوسه شیطان را از انسان دور می‌کند».همچنین امام کاظم(ع) فرمود: «هرکس روز جمعه یک انار ناشتا بخورد، دل او چهل صبح روشن است و اگر دو انار باشد تا هشتاد صبح روشن است، و اگر سه انار باشد تا صد و بیست صبح ،وسوسه شیطان از او دور گردد.

 

نتیجه گیری

رعایت اصول شش گانه سلامتی ،تغییر عادات غلط روزمره و توجه به آموزه های دینی و  در نتیجه  آن داشتن  سبک زندگی سالم ،می تواند در پیشگیری و درمان اختلال اضطرابی وسواس موثر و کارآمد باشد.

 

منابع

1)ابن سينا، حسين بن عبد الله- مترجم: شيرازى، ملا فتح الله(1386)کلیات قانون ابن سینا (ترجمه) انتشارات دانشگاه علوم پزشکی ایران ، صفحه 142

2)افشار،امین و ظاهر زاده ثانی سمیرا،(1397) ، وسواس فکری عملی _شناخت و درمان، انتشارات جالیز ، صفحات 1و3و7و8و9و10

3)استاد یوسفی ، علی ،1400 ، مبانی طب ، سطح 2، جلسه 36 ، جزوه مبحث اعراض نفسانی

4)برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن،( 1371) قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم،ج 2، ص 540 و 544

5)حاجی شریف ، احمد (1386) اسرار گیاهان دارویی،انتشارات حافظ نوین،صفحات 130 و152 و539 و610 و931 و1056

6)خسروی،سید مهدی (1386) گياهان دارويى و نحوه كاربرد آنها براى بيماريهاى مختلف در طب سنتى،انتشارات محمد، صفحه 208

7)دريايى، محمد (1388) دانشنامه طب اهل بيت عليهم السلام، انتشارات پيام كتاب،صفحه 265

8)سلطانی ،ابوالقاسم(1383) دائرة المعارف طب سنتى، گياهان دارويى،ج2،انتشارات ارجمند،ص416

9)شهرى ‏باف، جعفر،(1383)،طهران قدیم، ج1،صفحه 387

10)صالحی،داریوش(1392)مجموعه کامل دايرةالمعارف تغذیه، انتشارات یاقوت سپاهان، صفحات 38 و66و81و87و89و91و93و95و98و101و104و212و242و244و245و246و248

11)صدوق، محمد بن على (‏1400ق )، امالی، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، ، ص 543

12)صدوق، محمد بن على‏،( 1385) علل الشرائع، ج 2، قم، کتاب‌فروشی داوری، ص 365

13)صدوق، محمد بن على‏، خصال، محقق، غفاری، علی اکبر، ، چاپ اول،( 1362) قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 2، ص 612

14)صدوق، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه،(1413ق ) قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، ج ‏1، ص 125

15)طبرسی، حسن بن فضل ،(1412 ق) مکارم الاخلاق، قم، رضی، چاپ چهارم، ، ص 328

16)طوسی، محمد بن حسن‏،( 1414ق )امالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ص 667

17)کلینی، محمد بن یعقوب، کافی،(1407ق) محقق، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ، ج 2، ص 561

18)محمدى رى شهرى، محمد(1385)، دانشنامه احادیث پزشكى، انتشارات مؤسسه علمى، فرهنگى دار الحديث، صفحه 311

 19)  مجلسى، محمدباقر ،بحار الأنوار،(1037_1111ق )،بیروت داراحیاء العربی،  ج92، ص136   

20)میرحیدر،حسین(1385)معارف گیاهی ،انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، صفحه 169

21)  نورانى، مصطفى‏ (1388)دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج 1 ، انتشارات فخر دين، صفحه 178