خواص بادرنجبویه در طب سنتی

مقدمه

این گیاه با ارزش در بعضی نقاط کشور های مدیترانه ای از جمله قسمت هایی از ایران رویش دارد. حکمای گران قدر طب در مورد بادرنجبویه  فواید بسیاری فرمودند، به عنوان مثال شیخ ابو علی سینا در کتاب ادویه قلبیه خود بادرنجبویه را خاصیتی عجیب در تفریح و هم در تقویت قلب می داند، در این مقاله سعی کردیم گوشه ای از نظرات حکما و پزشکان روز را بیان کنیم.

بیشتر بخوانید: آسان ترین راهکارها برای درمان تپش قلب

مشخصات گیاه

به فتح با الف و سکون دال و فتح رای مهملتین و سکون نون و جیم و ضم  بای موحده و سکون واو  و فتح یای مثناة تحتانیه و ها معرب بادرنگبویه فارسی است و به عربی مفرح القلب نامند. نام علمی این گیاه   Melissa officinalis L و نام انگلیسی آن lemon balm و همچنین نام های که در کتاب های مرجع و طبی بادرنگبویه، ملیس، وارنگ بو، مفرح القلب نیز آمده است.گیاهی است چندساله که بلندی آن 80_40 سانتی ‏متر، برگها متقابل به رنگ سبز تیره و درخشان است و ساقه چهار گوش و پوشیده از کرک دارد. معمولا در تابستان ظاهر می شود و مورد هجوم زنبور های عسل قرار می گیرد، تکثیر این گیاه با کاشت پا جوش ها و همچنین تخم آن صورت می گیرد و برداشت گیاه  معمولا در آخر اردیبهشت قبل گل دادن آن باید انجام شود و با قرار دادن در جریان هوا به راحتی خشک شده و بعد باید در محل تاریک و خشک نگهداری شود. این گیاه بومی مناطق مدیترانه ای است  و در اروپا و آسیا در این مناطق رشد می کند و در ایران نیز در اطراف تهران و شمال ایران در رشت  و اطراف رود بار  مناطق شرقی و غربی کشور می روید.

ماهیت گیاه

 نباتی به اندازه ذره ای که به صورت دو نوع موجود می باشد، نوع اول آن شبیه به گیاه ریحان و با گل بنفش مایل به سرخی است و به جای سبزی خورده می شود ،در این نوع هر سال تخم این گیاه سبز می شود و تخم آن شبیه تخم کتان و کوچک تر از آن است. نوع دوم آن شبیه نوع اول است ولی با این تفاوت که تند تر و برگ آن دارای خشونت و بزرگ تر از نعنا و گل سفید و کم تخم است.

 

طبیعت آن

گرم و خشک در وسط دوم و منسوب به مشتری و بعضی در اول معتدل در گرمی و خشک در دوم گفتند و همچنین  سید اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی طبیعت آن را گرم و خشک در سوم و بیان فرمودند.

 

کاربرد گیاه

برای این گیاه خواص فراوانی ذکر شده است که می شود به اختصار آن را بیان  می کنیم:

برای دماغ یا سر

·      مفتح سده یا گرفتگی دماغی

·      منوم یا خواب آور است

·      ازاله بوی بدن دهان می کند

·      فساد دندان

برای اندام های سینه

·      مفرح قلب(شادی آور است)

·      مقوی قلب (قلب را تقویت میکند)

·      ازاله خفقان(سبب از بین رفتن تپش قلب  می شود)

·      عسرالنفس(برای نفس تنگی مفید است)

 

برای اندام های غذایی

·      مقوی معده بارد و رطب یا بلغم

·      ملطف غذاهای غلیظ

·      مفید برای هضم

·      برای رفع سکسکه

 

اندام های دفعی

·      زخم روده ها

·      احتباس حیض

همچنین اگر بخواهیم به صورت کلی بیان کنیم برای درد های مفاصل و دفع سم از بدن و در افرادی که هنگام نگرانی و اضطراب دچار درد معده می شوند و کسانی که پر کاری تیروئید دارند، البته برای این افراد باید خیلی دقت کرد که حتما مشکل آن ها از پر کاری تیروئید باشد چون در کم کاری تیروئید احتیاط و منع مصرف دارد، شیخ ابو علی سینا همچنین بادرنجبویه را علاج برای همه بیماری های بلغمی و سودایی مفید دانستند و برای مصرف این گیاه باید دانست.

بیشتر بخوانید: برای ثبت نام در کامل ترین دوره مبانی طب سنتی

 

دستورات و روش های مصرف

بخور آن: برای تنگی نفس و آسم و درد مفاصل خوب است.

غرغره و مضمضه: جوشانده آن برای فساد دندان مفید است.

آبزن: برای مشکلات عادت ماهیانه خانم ها و مشکلات احتباس طمث آن ها مفید است.

جویدن برگ آن: برای بوی بد دهان مفید است.

دم کرده:  همراه برخی گیاهان مانند گل گاوزبان و سنبل الطیب جهت تقویت قلب مفید است

 

 موارد منع مصرف

ü    در کودکان و نوزادان احتیاط مصرف دارد

ü    تیروئید کم کار احتیاط شود

ü    در افراد مبتلا به آب سیاه به دلیل بالا رفتن فشار چشم احتیاط شود

ü    در فشار خونی ها دقت شود

ü    در گرم مزاج ها احتیاط شود

ü    در بارداری و شیر دهی منع مصرف دارد

ü    در بیماری پروستات احتیاط شود

 

تداخلات دارویی

§       دارو های ضد افسردگی

§       خواب آور ها

§       داروهای هایپر تیروئید

§       داروهای های ضد صرع

 

قسمت های مورد استفاده

Ø    بیشتر از برگ آن استفاده می شود

Ø    تخم آن که به نام فرنجمشک معروف است

Ø    عرق

Ø    عسل

 

خواص بادرنجبویه از نگاه علم روز

در علم روز نیز برای این گیاه ارزشمند خواص و ماده موثره فراوانی را ذکر فرمودند که می شود به تقویت حافظه و ضد آلزایمر و مانع از التهاب اعصاب و درمان آن، ضد روماتیسم و خیلی موارد دیگر اشاره کرد. ماده موثره که در اسانس قسمت هوایی این گیاه شناسایی شده پنجاه و چهار مورد است، از ماده موثره موجود در اسانس این گیاه  طبق یافته های علمی می توان کاریوفیلن اکساید، لینالول، ژرانیال  را نام برد.نکته مهم که باید در پایان اشاره کرد این است که عوامل بسیاری از جمله منطقه رویش و تنوع فصلی و تنوع ژنتیکی و نحوه خشک کردن و نحوه ذخیره کردن آن روی ماده موثره گیاه تاثیر گذار است.

بیشتر بخوانید: چند روش قطعی برای درمان سفیدی مو

  

مقدار مجاز مصرف

حداکثر میزان مصرف 1.5 تا 4.5 گرم در روز توصیه شده است و بهترین زمان مصرف آن 2 ساعت بعد غذا است.

 میزان مصرف برگ خشک آن تا ده درهم و از تازه آن تا بیست درهم و تخم آن یک مثقال است.

در این مقاله خواستیم گوشه ای از خواص گیاه بادرنجبویه را بیان کنیم و امیدواریم مورد توجه دوستان قرار بگیرد.

 

منابع

1_ابن سینا، حسین ابن عبدالله، قانون فی الطب، تهران: انتشارات سروش، چاپ بیست و دوم، 1399 ه، ش

2_جرجانی، اسماعیل بن حسن، ذخیره خوارزمشاهی، قم: انتشارات موسسه احیاء طب طبیعی، چاپ اول،1391 ه, ش

3_ عقیل خراسانی شیرازی، سید محمد حسین خان، مخزن الادویه، تهران: انتشارات ایرانیان طب, چاپ چهارم، 1400ه، ش

4_میر حیدر، حسین، معارف گیاهی ،تهران: دفتر نشر معارف اسلامی، چاپ هفتم،1385ه،ش

5_یوسفی،علی،0 140، مبانی طب سنتی، گیاهان دارویی1،تهران،ایران