نسخه های شگفت انگیز برای درمان ریفلاکس در طب سنتی
بسم الله الرحمن الرحیم
نسخه های شگفت انگیز برای درمان ریفلاکس در طب سنتی
مقدمه
سوزش سر دل در ۱۵ تا ۲۰ درصد جمعیت ۲۷ ساله در جوامع غربی و پنج درصد از آسیایی ها به صورت حداقل یک مرتبه در هفته گزارش شده است. مطالعه ای که بر روی ساکنین شهر تهران درسال ۱۳۷۸ صورت گرفته است،شیوع سوزش سر دل رابه عنوان شایع ترین نشانه ی بیماری ریفلاکس ۳۹.۷ درصد برآورد کرده است. بررسی که در سال ۱۳۸۹ در تبریز صورت گرفته است، شیوع ریفلاکس را به ۲.۷ درصدگزارش کرده که در۸۰درصد این بیماران برخی غذاهای سوزش سردل را تشدید می نموده است و تجمع زیاد بزاق در دهان شایع‌ترین علامت همراه در بیماران مبتلا به سوزش سر دل بوده است.زمانی که اسید معده به مری بازگردد،به اصطلاح ریفلاکس معده اتفاق افتاده است.
- ارتباط سوزش سردل وریفلاکس معده در طب سنتی:
-
در طب سنتی ایرانی تمرکز دردهای مرتبط با معده بیشتر در محل انتهای مری و ابتدای معده است که دهانه معده یا فم المعده گفته می شود. از نظر حکمای طب سنتی چون دهانه معده به درد حساس‌تراست.علایم در این ناحیه متمرکز هستند و نشانه‌های ایجاد می کند که درد معده یا وجع المعده گفته می‌شود و اگر چه درد معده می تواند در قسمت های دیگر آن مانند قعر معده نیز وجود داشته باشد،ولی محل احساس وجع می تواند در ناحیه سردل(اپی گاستر) یا در ناحیه چپ طحال(ساب کوندرال چپ)حس شود.اگردرد معده درقسمت فم المعده به وجود بیاید به علت مجاورت ان باقلب،اکثرمردم ان رابا درد قلبی اشتباه می کنندوبه همین دلیل به درد شدید دهانه ی معده ،درد قلبی (وجع الفواد) نیز گفته می شود..در تعریف بالینی بیماری ریفلاکس معده به مری عبارت است از: بازگشت غیرطبیعی محتویات معده به مری حداقل یکبار در هفته که منجر به علائمی چون سوزش سردل و یا رگورژیتاسیون اسید و یا آسیب مخاط مری شود.
انواع ریفلاکس
ریفلاکس یا برگشت اسید از معده به مری وانواع ان عبارتند از:
۱-نوع فیزیولوژیک: که به صورت تیپیک بعد از غذا- زود گذر -بدون علامت و ندرتا طی خواب رخ می دهد.
۲-نوع بیمارگونه یا پاتولوژیک: که با آسیب مخاطی مرتبط است و اغلب شبانه رخ می دهد.
ریفلاکس معده وسرطان
گاهی ریفلاکس های شدید معده هم برای مدت های طولانی و به دفعات در طی چند روزمی تواند نشانه ای از ظهور سرطان معده در شخص باشد به همین دلیل نمی‌توان ارتباط ریفلاکس معده و سرطان را نادیده گرفت. زمانی که سلولهای دهانه معده از حالت استاندارد و سالم خود خارج می شود عملکرد صحیح خود را از دست داده و فرد به علایم زیر دچار می شود:
. بی اشتهایی
۰سوزش سر معده
۰ تهوع
۰ترش کردن
۰ احساس تلخی و طعم گس در دهان
۰ کاهش وزن ناگهانی
۰احساس کلافگی و آشفتگی
۰ بروز اختلال در خواب
۰مشکل در فرو دادن لقمه غذا ها
۰مشکل در نوشیدن مایعات و بلع
. احساس سیری ناخوشایند
۰احساس وجود توده سنگینی در معده یا ناحیه شکم
۰احساس پر بودن و سنگینی بی دلیل
۰ خستگی و بی حالی
علت شناسی وعوامل سوزش سر دل وریفلاکس معده در طب سنتی:
بیماری ریفلاکس معده به مری یا سوزش سردل به واسطه عوامل آناتومیک و عملکردی نارسایی اسفنگتر تحتانی مری اتفاق می افتد. در پزشکی سنتی ایران سوزش سردل بیشتر با عبارت حرقت معده ذکر شده است و سه دسته علت در ایجاد آن موثر دانسته شده است که عبارتند از:
۱-مصرف غذاهای غلیظ و دیر هضم می باشد که با اصلاح شیوه زندگی و رعایت قوانین تغذیه این مورد اصلاح می‌شود.
2-به علت وجود رطوبت خام در قسمتهای ابتدایی معده ایجاد می شود که داروهای منضج و مسهل بلغم برای این بیماران موثر است .
3-حالتی است که خلط سوداوی از طحال بیش از حد لازم به قسمتهای بالایی معده ریزش نماید که در این حالت مرطبات برای بیمار تجویز می شود.
بیماری برگشت اسید معده به مری از شایع ترین بیماری های دستگاه گوارش در جهان و ایران است و معضلی عمومی در جوامع امروزی است که می‌تواند منجر به بروز اختلالات جدی شود. سوزش سر دل با درد یا ناراحتی سوزشی مشخص می شود که در بالای اپی گاستر ایجاد می‌شود و گاهی به پشت جناغ انتشار پیدا می کند.این حس ممکن است همراه با علائمی چون افزایش بزاق و رکورژیتاسیون مایع ترش مزه باشد. علایم معمولاً با خوردن غذاهای خاص و تغییرات وضعیت بدن تشکیل می شود. ریفلاکس ممکن است با علایم غیر عادی دیگری چون تهوع و استفراغ ،سنگینی سر دل،درد قفسه سینه، احساس خفگی،سرفه مزمن، خس خس سینه وخشونت صدا همراه باشد. مکانیسم دقیق ایجاد ریفلاکس هنوز دقیق مشخص نیست اما به نظر می‌رسد در ایجاد ریفلاکس عوامل آناتومیک و عملکردی هر دو نقش دارند .
بیشتر بخوانید: دو بیماری شایع در بارداری
عوامل اناتومیک
عوامل آناتومیک طبیعی ضد ریفلاکس شامل اسفنگتر تحتانی مری،ستون های دیافراگمی و موقعیت آناتومیک پیوستگاه معده به مری درزیرسوراخ دیافراگمی مری می باشد. ریفلاکس زمانی روی می دهد که کاهش دائمی یا گذرا درطول دریچه تحتانی مری رخ دهد .
عوامل عملکردی
ممکن است کاهش دائمی فشار دریچه تحتانی مری ناشی از ضعف عضلانی باشد که اغلب علت واضحی ندارد. علل ثانویه ی نارسایی این دریچه عبارتند از بیماری های شبیه اسکلرودرمی، میوپاتی همراه با انسداد کاذب و مزمن روده، بارداری، استعمال دخانیات، داروهای آنتی کولینرژیک،شل کننده های عضلانی صاف (داروهای بتا آدرنرژیک، امینوفیلین، نیترات ها، مسدود کننده های کانال کلسیم،مهارکننده‌های فسفودی استراز)،آسیب دریچه باواسطه جراحی والتهاب مری. شل شدن گذرای دریچه تحتانی مری علتی شایع برای ریفلاکس است که مربوط به ریفلاکس و بزرگان است که در آن شروع شده توسط اتساع معده القا می شود. همچنین در موارد افزایش حجم معده بعد از صرف غذا در انسداد پیلو کندی تخلیه معده و افزایش ترشح اسید نزدیک شدن محتویات معده به پیوستگاه معده به مری درد درازکش،خم شدن به جلو و افزایش فشار معده ،چاقی، بارداری، لباس چسبان نیز اتفاق احتمال ریفلاکس محتویات معدی افزایش می یابد. در این موارد از دست رفتن موقتی مقاومت اسفنگتر مکانیسم احتمالی ریفلاکس معده افزایش پیدامی کند. که بعد از مصرف غذا روی می‌دهد. مطالعات آزمایشگاهی نشان دادند که افزایش قطر کاردیا مثلاً به هنگام اتساع معده به واسطه کاهش طول کلی اسفنگتر معدی موجب نارسایی ها نمی گردد و با کاهش طول اسفنگتر فشار آن در حالت استراحت کاهش می‌یابد. نقش اتساع معده در کوتاه نمودن طول اسفنگتر و در نتیجه افت مقاومت آن و بروز ریفلاکس توجیه مکانیکی بدون دخالت ریفلاکس های عصبی عضلانی می باشد. شل شدن یکی از مکانیسم های فیزیولوژیک در آروغ زدن است. بعد از تخلیه معده از غذا به وضعیت طبیعی برگشته و نارسایی‌های آن مرتفع می گردد. اما پر شدن مجدد معده و ایجاد مجدد وقایع بالا موجب پدید آمدن حالت نفح و گازهای مکرر در بیماران مبتلا به ریفلاکس می‌شود.قرار گرفتن اپیتلیوم سنگفرشی اسفنگتر تحتانی مری در معرض شیره معده و به دنبال آن تخریب مخاطی موجب تحریک بلع بزاق و منظور شستشوی مخاط آسیب دیده و کاهش درد پشت جناغ سینه می گردد.افزایش وزن بزاق منجر به اتساع بیشتر معده و ایجاد چرخه ای معیوب می گردد.
تدابیرمربوطه
تدابیرغذایی:
در حالتی که سوزش معده ناشی از مصرف غذاهای نامناسب باشد.مهمترین راه درمان اصلاح روش تغذیه بیمار است. در طب سنتی ایران قوانین مشخصی در خصوص بهداشت خوردن و آشامیدن وجود دارد. برای نمونه به تعدادی از این دستورات زیر اشاره می شود:
غذا باید تنها هنگام گرسنگی واقعی مصرف شود و قبل از سیر شدن کامل خوردن متوقف شود.مصرف کمی نمک قبل از شروع به خوردن غذا توصیه شده است.درخصوص دفعات صرف غذا برای افراد دارای معده سالم بهتر است. در یک روز وعده صبحانه و شام و روز بعد وعده ناهار میل شود.غذا باید به اندازه کافی جویده شود وموقع صرف غذا فرد درآرامش کامل باشد.بر عدم مصرف همزمان چند نوع غذا در متون پزشکی سنتی بسیار تاکید شده است. مصرف غذا باید متناسب با مزاج معده فرد باشد. عدم مصرف دوای غذا یی به جای غذا مانع از تغییر کیفیت مزاجی بدن می گردد و به حفظ اعتدال بدن کمک می نماید.آب و مایعات نباید همراه با غذا و تا مدتی بعد از غذا مصرف نمود. چون باعث شناور شدن غذا و مانع از دربرگرفتن غذا توسط معده می‌شود. همچنین بعد از ورزش، حمام کردن و در حالت ناشتا نیز نباید آب سرد مصرف شود. رعایت دستورات بهداشتی تغذیه در زندگی از ایجاد سوء مزاج دستگاه گوارش خصوصاً معده و متعاقباً ایجاد بیماری های گوارشی پیشگیری می نماید. در حالتی که علت سوزش معده رطوبت قسمتهای بالایی معده باشد داروهای خارج کننده بلغم از طریق استفراغ، داروهای منضج و مسهل مخصوص بلغم مثل حب ایارج توصیه می شود. بعد از پاکسازی معده با روش های تخصصی پزشکی سنتی، معده بایستی توسط موادی چون مربای آمله ،مربای زنجبیل و پودر بادیان تقویت گردد.
بیشتر بخوانید: دوره طب سنتی سطح 1
تدابیر یداوی
درمعده با رطوبت بالا کاهش میزان غذای مصرفی علائم را بهبود می‌بخشد.در صورتی که در ریزش سودا به بالای معده عامل سوزش معده باشد توصیه به تجویز مرطبات و نیز فصد ورید دورسال متاکارپال بین انگشت چهارم و پنجم (که در متون طب سنتی ورید اسیلم خوانده می شود) یا ورید بازیلیک از دست چپ شده است.
تدابیر دوایی
در مرحله بعد ویا به صورت همزمان تقویت معده ازارکان اصلی درمان است که همان طور که اشاره شد توسط موادی چون مربای هلیله، مربای آمله و اطرفیل صغیر انجام می شود. در کل غذاهایی که در پزشکی سنتی ایران برای برطرف شدن سوزش معده معرف شده است ،شوربا های چرب، شوربا های مرغ ،غذاهای زودهضم مثل انواع قلیه و خورش هایی که دارای ادویه های هضم کننده مانند فلفل باشند و گوشت های لطیف مثل گوشت پرندگان به صورت بریان شده روی آتش می باشد.البته در خصوص مصرف غذای چرب اخیراً چندین مطالعه صورت گرفته است که تعدادی از این مطالعات روی غذاهایی با میزان چربی بالا در مقایسه با غذاهای کم چرب نتوانستند تفاوتی را در میزان تحرک اسفنگتر تحتانی مری و میزان ریفلاکس نشان دهد .حتی تعدادی از بررسی ها دریافت بیشتر چربی در رژیم غذایی را مرتبط با افزایش موارد ریفلاکس گزارش نمودند. یک فرضیه برای توجیه این مطلب این است که غذاهای چرب که بر اساس دانش پزشکی سنتی ایران خاصیت رطوبت بخشی دارند واحتمالاً در مواردی از سوزش سردل موثرند که ناشی از ریزش سودا به معده باشد ولی در مواردی که رطوبت معده بالاست علایم را تشدید می نماید انجام بررسی‌های بیشتر در این خصوص پیشنهاد می گردد. با همچنین مصرف خوراکی هایی با خاصیت قابض مانند انار و به، بعد از خوردن غذا برای جلوگیری از ریفلاکس در طب سنتی ایران توصیه شده است.مکانیسم احتمال این مسئله آن است که این مواد احتمالاً چون اسفنگتر تحتانی مری را بیشتر نموده و مانع از بازگشت اسید می شوند.
نتیجه گیری
از دیدگاه مکتب طب سنتی ایران بسیاری از بیماری هایی که در قسمت های مختلف بدن ایجاد می شوند به نوعی ناشی از خوردنی ها و آشامیدنی ها و اختلالات سیستم گوارشی می باشند. بنابراین بیماریهای معده به عنوان یکی از مهمترین و موثرترین اعضای دستگاه گوارش از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. چون معده عضو مشارک و محل طبخ غذاست وآسیب آن به اعضای دیگر سرایت می‌کند وموجب مشکلات مهم می گردد، در درمان آن سهل انگاری روا نمی باشد. زیرا ممکن است به سبب مشارکت با قلب و کبد باعث آسیب جدی به بدن و حتی مرگ شود. بنابراین بیماری های معده، از جمله ریفلاکس معده در طب سنتی به عنوان یکی از مهمترین و موثرترین دستگاه گوارش از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
منابع
*خلیلیان علیرضا،درخشانفر امیر،کرمپوریان ارزو ،باقری حسین.بررسی فراوانی سوزش سردل وعوامل مرتبط با ان دردانشجویان دانشگاه علوم پزشکی همدان.مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشتی درمانی همدان.۱۳۹۲.
*یاوری مریم،مظاهری محمد،برهانی محمد،حاجی حیدری محمدرضا،بابائیان محمود،کمالی محمدعلی،الصاق مهین،اویژگان مجید،قنادی علیرضا،ادیبی پیمان.سوزش سردل وریفلاکس:ازطب سنتی ایران تا پزشکی رایج.مجله طب سنتی اسلاموایران.۱۳۹۰.
*حاجی حیدری محمدرضا،بابائیان محمود،مظاهری محمد،الصاق مهین،یاوری مریم،کمالی محمد علی،برهانی مهدی،اویژگان مجید،قنادی علیرضا،ادیبی پیمان.مروری برعلل درد معده درطب سنتی ایران.مجله طب سنتی اسلان وایران.۱۳۹۰.
*بابایی مهران.مقاله ریفلاکس(برگشت اسید از معده).اردیبهشت۱۳۹۷.
*ریفلاکس معده وعلائم خطرناک ان را بشناسید.مقالات پزشکی.خرداد۱۴۰۰.
تهیه شده توسط
فهیمه افشاری عضو تحریریه اموزش صدای حکیم ودستیار استاد یوسفی
