مهم ترین و کاربردی ترین خواص شنبلیله در طب سنتی

خواص گیاه شنبلیله

 

مقدمه

گیاه شنبلیله عموما در نواحی اطراف مدیترانه و جنوب آسیا رشد می کند و در اکثر کشورها از جمله چین، پاکستان، ایتالیا، مصر، یونان و... به وفور یافت می شود؛ در کشور ایران نیز تقریباً  در تمام در تمام نقاط آن شنبلیله وجود دارد چون رشد و پرورش آن راحت می باشد.

گیاه شنبلیله در اکثر خانه‌ها نیز وجود دارد که به دلیل بوی معطر و طعم خوب آن در خیلی از غذاها از جمله غذاهای اصیل ایرانی استفاده می‌شود اما اکثر افراد از خواص فوق العاده این گیاه اطلاعی ندارند و نمی دانند که با این گیاه در دسترس و خوشبو می‌توان چه بیماری هایی را درمان کرد.

وقتی افراد با خواص گیاهان و مواد غذایی مصرفی شان آشنا شوند ، هنگام استفاده از آن لذت بیشتری می برند و با آگاهی و دقت وبه صورت هدفمند به انتخاب  مواد غذایی می پردازند.

 

نام های دیگر شنبلیله

 شنبلیله به نام های دیگر همچون: اقبال، خلبه، حلبه، حلبة مزروعة، شنبلیزوفریقه، و در زبان لاتین Fenugreek باشد.

 

مشخصات گیاه شنبلیله

شنبلیله گیاهی یک ساله و کوتاه است که از سبزیجات بسیار مفید محسوب می شود، تخم قهوه ای آن بویی قوی و معطر و طعمی تلخ دارد، شنبلیله به طور کلی دو نوع دارد؛ یکی گونه زینتی و معطر و دیگری گونه خوراکی که همان شنبلیله فوق الذکر می باشد.

شنبلیله گیاهی است که بیشتر در نواحی اطراف دریای مدیترانه و جنوب آسیا رشد می‌کند و در کشورهای چین، هند، پاکستان، ایتالیا، مصر، یونان و ... به وفور یافت می‌شود. همچنین از گیاهان بومی کشور ایران محسوب می شود. لازم به ذکر است که علاوه بر برگ های سبز گیاه شنبلیله، دانه شنبلیله نیز سرشار از مواد مغذی می‌باشد و ارزش غذایی بالایی دارد.

 

بیشتر بخوانید: خواص ریواس

ترکیبات شیمیایی شنبلیله

ازنظرترکیبات شیمیایی مواد موثر تخم شنبلیله دارای آلکالوئیدی به نام تری گونلین وکولین و اسانس روغنی و ماده ساپونین وپرولامین است.آلکالوئیدتری گونلین اثر توکسیک قوی روی  نوروموسکولارپرپاریشن دارد و به علاوه شامل روغن ثابت و اسانس فرار و مقدار زیادی لعاب و مواد نشاسته ای است.

شنبلیله  سرشار از مواد معدنی چون: مس، پتاسیم، کلسیم، آهن، سلنیوم، روی، منگنز و منیزیم می‌باشد و از نظر ویتامینی نیز دارای انوع ویتامین های گروه B مانند تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، پیریدوکسین، فولیک اسید و نیز ویتامین A و C می‌باشد. علاوه بر موارد ذکرشده، دانه‌های این گیاه سرشار از پروتئین، لیزین، تریپتوفان، استروئید ساپونین و دیوسژنین (ترکیبی که خواص شبه استروژنی دارد) است.

 

خواص شنبلیله در درمان بیماری ها

 به علت وجود کولین و اسید  گیاه شنبلیله در درمان بیماری چربی خون به عنوان بهترین داروی پایین آورنده چربی های اضافی خون است. ضد سرفه های پی در پی و تکرر ادرار است. بهترین داروی تقویت مو و لینت مزاج و نیرو دهنده عضلانی و عصبی است. شنبلیله دردرمان بیماریهای سرفه و تنگی نفس تجویز می شود چون شنبلیله خلط آور می باشد.

شنبلیله به علت وجود لیمونن ضد درد، آرام بخش عصبی، تقویت کننده ماهیچه (تونیک تروموسکولر) و ضد اسپاسم است.

شنبلیله محرک اشتها، هضم کننده غذا، ضد لاغری، تقویت کننده اعصاب و ماهیچه ها است،گیاه شنبلیله  در درمان بیماری نقرس و نرمی استخوان ها (راشیتیسم) بسیارموثر می باشد وازدیگرخواص آن این است که ضد کم خونی و لاغری می باشد‌.

دانه های شنبلیله خواص شبیه هورمون جنسی استروژن دارند و به همین دلیل به افزایش میل جنسی و کاهش گرگرفتگی ها و نوسانات اخلاقی ناشی از یائسگی و سندروم پیش از قاعدگی کمک       می کند. درچین وهند از آن برای درمان آرتروز، آسم، برونشیت، بهبود گوارش، حفظ متابولیسم طبیعی بدن، افزایش میل جنسی و تقویت قوای جنسی آقایان، درمان مشکلات پوستی (جراحت ها و جوش)، درمان گلودرد و درمان ترش کردن معده استفاده می شود. از دیرباز،، گیاه شنبلیله در درمان بیماری های اختلالات رشدی، تحریک زایمان، درمان اختلالات هورمونی، افزایش رشد سینه ها و کاهش درد قاعدگی استفاده می شود.

 

مطالعات اخیر نشان داده است که شنبلیله به کاهش قند و کلسترول خون کمک می کند و شنبلیله دردرمان دیابت های نوع ۱و ۲ مؤثر باشد.

دانه شنبلیله از مقادیر فراوانی موسیلاژ تشکیل شده است که در درمان بیماری التهاب روده و معده  به وسیله پوشاندن جدار معده و روده موثر می باشد. افزودن 1 قاشق چایخوری دانه شنبلیله به غذاها برای رفع سوزش سر دل و رفلاکس توصیه می‌شود. پیشنهاد دیگر حل کردن یک قاشق چایخوری از پودر دانه شنبلیله در آب یا آب میوه قبل از وعده غذایی است.

گیاه شنبلیله در درمان بیماری های پوستی مانند اگزما، جوش، خراش، زخم ها، سوختگی، مشکلات پوستی ناشی از نقرس و نیز ضخیم و پر پشت شدن موها بهترین گزینه  می‌باشد، برای این منظور لازم است پودر دانه شنبلیله را با آب داغ مخلوط نموده و سطح آسیب دیده پوستی و یا مو را با این مخلوط بپوشانند.

 

برای درمان التهاب های مختلف می توان به این ترتیب عمل کرد:

1- یک قاشق غذاخوری تخم شنبلیله را آسیاب کنید.

2-پودر بدست آمده را با آب گرم مخلوط کنید.

3- یک تکه پارچه ی تمیز را بردارید و در ترکیب بگذارید.

 4-پارچه را روی منطقه ی مورد نظر قرار دهید.

 

خواص شنبلیله درطب سنتی

پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند:اگرامت من می دانستند که چه مواد موثری در شنبلیله

 وجود دارد همیشه مصرف می کردند ولو اینکه به قیمت طلاخریداری کنند.

 طبیعت شنبلیله درجه دوم گرمی و درجه اول خشکی است و شنبلیله سرشار از آهن و فسفر می باشد.

 کاربرد شنبلیله در طب سنتی به این صورت است که در قدیم آن را داروی همه دردها می دانستند؛ بقراط برای بیماران ریوی شنبلیله تجویز می ‌کرد.

شنبلیله برای دفع کردن، باز شدن قاعدگی، رشد موها و درد دندان مصرف می شود.

کاربرد شنبلیله درطب سنتی اینگونه است که وقتی خورده می شود محلل، ملین و منضج است، برای درمان امراض بارد وسوء القنیه واستسقا و ورم طحال ، کبد و رحم و تسکین سرفه های سرد نافع است، درد کمر و نرمی استخوان ها و سل استخوان و سل ریوی را درمان می کند، تب بر است، ترشح ادرار را زیاد می کند، برودت مثانه و قطره قطره ادرار کردن را برطرف  می سازد. یکی دیگرازکاربردهای شنبلیله در طب سنتی این است که محرک و مقوی برای تقویت اعصاب و قوای دماغی است. برای مبتلایان به نقرس، کم خونی، لنفاوییزم، راشیتیسم، آثارناشی ازسکونت دراماکن مرطوب و همچنین اختلالات ناشی از کم غذایی، ضعف و غیره خوردن آن فوق العاده مفید است.این گیاه مقوی ریه بوده وبه علت داشتن املاح، فسفر وازت برای رفع ومعالجه بسیاری ازامراض مفید می باشد.

شنبلیله در درمان تب نیز تجویز می شود، برای احمقان و کم عقلان دستور خوردن داده‌اند.

 

کاربرد گیاه شنبلیله در طب سنتی برای درمان تب

گیاه شنبلیله به عنوان یک گیاه تب‌ بر شناسایی شده است. بهترین حالت مصرف دانه شنبلیله به همراه لیمو و عسل در زمان بیماری می باشد. برای این منظور 1-2 قاشق چای‌خوری دانه شنبلیله را 3 مرتبه در روز به همراه چای سبز دم کرده و بعد از آن به همراه 1 قاشق چای‌خوری عسل و کمی آب لیمو ترش تازه میل کنید.

 

کاربرد گیاه شنبلیله درطب سنتی برای زایمان راحت تر

شنبلیله انقباض های رحم را تحریک می کند و می تواند به زایمان راحت تر کمک نماید. با این حال، زنان باردار فقط با موافقت پزشک می توانند از شنبلیله استفاده کنند.

 

کاربردشنبلیله درطب سنتی برای افزایش شیر مادران

شنبلیله به بیشتر شدن شیر مادر کمک می کند. تحقیقات نشان داده اند که ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از مصرف شنبلیله، شیر مادر تا ۵۰۰ درصد بیشتر می شود؛ که احتمالا به خاطر روغن موجود در تخم شنبلیله می باشد. بنابراین، به مادران شیردهی که می خواهند شیر بیشتری داشته باشند، توصیه می شود روزی سه مرتبه و حداقل ۵۰۰ میلی گرم تخم شنبلیله مصرف کنند.

کاربرد شنبلیله درطب سنتی به عنوان بهترین درمان طبیعی برای مشکلات پوستی مانند اگزما، جوش، خراش، زخم ها، سوختگی، مشکلات پوستی ناشی از نقرس و نیز ضخیم و پر پشت شدن موها، استفاده موضعی از پودر دانه شنبلیله می‌باشد در استعمال خارجی برای شستشوی زخم ها و جوش های پوستی استفاده می شود.

 شنبلیله خشک را اگر روی نان بپاشند و به صورت خیلی برشته نان بپزند و همیشه از آن استفاده کنند مرض قند یا دیابت را درمان می کند.

شنبلیله تازه را با انجیر تازه بکوبند و ضماد گذارند سر سوزه را باز می کند.

تخم شنبلیله را روزی سه مرتبه هر بار ۱ مثقال دم کنند و آب آن را صاف کنند بنوشند مقوی بدن است.

فشار خون را تنظیم می کند،مرض قند یا دیابت را درمان می کند، تب را قطع می کند و برای رفع ناراحتی های مثانه و کلیه نافع است .استسقا و روماتیسم را درمان می ‌کند.

تخم شنبلیله در طب سنتی ملین، منضج، محلل، مبهی، بادشکن، مدر حیض ومقوی ریه است،ضعف نیروی جنسی و ضعف مسلولین رابرطرف می سازد وبرای فتق وکمردرد مفیداست.

 

اثرات درمانی دیگر گیاه شنبلیله درطب سنتی

 

افزایش اشتها در افرادی که دچار بی اشتهایی در نتیجه بیماری و یا سایر عوامل شده اند.

کنترل بیماری‌های کلیوی و محافظت از کبد در برابر اثرات مخرب الکل و داروها.

بهبود علائم ناشی از بیماری بری بری (کمبود ویتامین B) مثل زخم های دهانی.

کاهش رشد سلول‌های سرطان سینه و نیز سلول‌های معیوب خونی در لوسمی در ازای مصرف 400  میلی گرم تخم شنبلیله در روز طی 1-3 وعده.

بهبود گلو درد و سرفه های مزمن.

تسکین دردهای عضلانی و بیماری‌های التهاب مفصلی.

درمان سردرد های میگرنی.

بهبود التهاب معده و روده.

برطرف کننده مشکلات جنسی در مردان.

افزایش تولید شیر در مادران شیرده.

تسریع روند زایمان.

افزایش میل جنسی.

بهبود بیماری های قلبی و نیز زوال عقل.

رفع ناباروری در زنان، معجزه این گیاه می باشد.

 

شنبلیله درعلم روز

امروزه بیشتر گیاه شنبلیله را در معالجه لاغری مصرف می ‌کنند، یعنی افراد لاغر آن را میخورند تا چاق شوند.

در تونس آرد تخم شنبلیله را با ۳ قاشق سوپ خوری روغن زیتون و دو عاشق شکر مخلوط نموده هر روز صبح ناشتا یک قاشق می خورند.

امروزه به اثر گیاه شنبلیله در درمان بیماری های تنفسی و اثر آن روی مخاط تنفسی پی برده و برای آنکه به خوبی اثر کند۱۵۰-۶۰ گرم آن را در شیر یا آبگوشت سرد ریخته و می خورند.

امروزه گیاه شنبلیله در درمان بیماری های پوست تجویز می شود؛ کسانی که موی سرشان در اثر حصبه و غیره ریخته باشد اگر همه روزه سر خود را با محلول زیر ماساژ دهند بسیار مفید است: عصاره شنبلیله۱۰۰گرم، الکل۹۰درجه۱۰۰گرم، اسانس ژرمانیوم۱۰قطره.

جوشانده آن برای نجات از تورم مجرای ادرار تجویز می شود، زیرا دانه اش دارای فسفات های آلی، لستین، نوکلئوا وآلبومینها است، بعضی آن را جانشین روغن ماهی مرو می دانند و برای جلوگیری از لاغر شدن بیماران مرض قند و سل نیز تجویز می شود.

عوارض جانبی شنبلیله

مصرف متعادل شنبلیله مشکلی ایجاد نمی کند اما گاهی ممکن  است عوارض جانبی کمی داشته باشد.

• تهوع می تواند یکی از عوارض جانبی معمول شنبلیله باشد و در برخی از موارد هم ناراحتی معده

 و روده (اسهال یا نفخ) گزارش شده است.

•  زمانی که از شنبلیله به صورت موضعی و بر روی پوست استفاده می شود، مراقب جوش ها یا حساسیت های پوستی باید باشند.

 

مصرف شنبلیله در کنار داروهایی که سطح پتاسیم خون را کاهش می دهند مانند بعضی دیورتیک ها، مسهل ها، کورتون ها و مواردی از این قبیل ممکن است باعث تشدید افت پتاسیم خون شود.

•  مصرف شنبلیله در دوران بارداری توصیه نمی شود چون می تواند باعث تحریک زایمان شود.

 

 

•  اگر داروی خوراکی مصرف می شود، باید این گیاه را دو ساعت قبل یا بعد از آن دارو مصرف کنند. این بسیار مهم است زیرا فیبر موجود در شنبلیله می تواند جذب دارو را مشکل کند و این به دلیل لعاب دار بودن فیبر این گیاه است.

شنبلیله هم خانواده با بادام زمینی می‌باشد. اگر به بادام زمینی حساسیت داشته باشید، احتمال حساس بودن شما به شنبلیله هم وجود دارد.

 

 

فرآورده های دارویی و گیاهی شنبلیله

ضماد تخم شنبلیله در درمان تومورها مصرف می شود.

شستن سر با آب شنبلیله ضد خارش بوده و باعث مجعد و سیاه شدن موها میشود.

تخم و برگ شنبلیله برای بیماران مبتلا به قند و فشار خون نافع و موثر است.

روغن شنبلیله کچلی و امراض پوستی را از بین میبرد.

 

کاربرد شنبلیله در صنایع داروسازی

 

همچنین این گیاه خاصیت  هضم کنندگی و ملین دارد و در بسیاری از داروهای گیاهی به عنوان laxative (ملین) استفاده می‌شود.

 

 

 

 

منابع

۱- متن و ترجمه قانونچه فی الطب، چغمینی، محمود بن محمد، مترجم:ناظم- اسماعیل، تهران، ۱۳۸۹.

۲-دایره المعارف بزرگ طب اسلامی، نورانی، مصطفی، قم، نشر ارمغان یوسف، ۱۳۸۴.

۳-همبشه لاغر و سلامت باشید، صانعی، صفدر، تهران، نشر حافظ نوین، ۱۳مهرماه

۴-،sid.irنوری پور، فاطمه، کارشناس ارشد تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان فارس، مهرماه، ۱۳۹۹.

۵-،sid.ir یوسفی،الهه و همکاران، تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی،اسفندماه۱۳۹۳.

۶-beytoote.com

تهیه شده توسط: فتانه مستغنی اصفهانی عضو تحریریه موسسه صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی