بررسی یکی از بهترین تدابیر سلامتی، استحمام در طب سنتی

نویسندگان: فاطمه سلیمانی

تاریخ انتشار: دی 27 تعداد بازدید: 1155 لینک کوتاه

انسان از زمانی که پا روی این کره خاکی گذاشته همواره به فکر چاره ای برای پاک کردن بدن از ناپاکی وکثیفی بوده است تا جایی که به مرور انسان آب را به عنوان پاک ترین عنصر هستی شناخت. کم کم حمام ها در طول تاریخ شکل گرفتند طوری که در برخی از متون قدیمی ترین حمام به زمان بقراط، پزشک یونانی برمیگردد ولی در متون پارسی اولین حمام ها در زمان جمشید به وجود آمده است متاسفانه در مورد تاریخ و چگونگی ساخت حمام و زمان ابداع آن ابهامات زیادی وجود دارد خوشبختانه آنچه که بسیار مهم است اینکه استحمام در طب سنتی نه تنها مکانی برای پاکیزگی و بهداشت معرفی شده است بلکه مکانی برای پیشگیری و درمان بیماری ها نیز است طوری که می بینیم اصول و ساختار اصلی حمام های ایرانی مطابق با مزاج شناسی انسان طراحی شده است و این معنی را می رساند که مزاج شناسی جایگاه خاصی در طب سنتی دارد. ما در این مقاله قصد داریم دیدگاه های طبی حکمای ایرانی در مورد تاثیر حمام در حفظ سلامتی بدن را بررسی کنیم. همراهی شما عزیزان باعث افتخار ما است خوشحال می شویم تا انتها مقاله همراه ما باشید.

بیشتر بخوانید: رایحه درمانی

بررسی یکی از بهترین تدابیر سلامتی، استحمام در طب سنتی

*نگاهی به کارایی حمام در پیشگیری از بیماری ها

*نقش حمام در طب ایرانی

*طب سنتی چه تدابیر برای پیشگیری از بیماری ها دارد

*در حمام چه اقدامات موثری در جهت درمان بیماری ها می توان انجام داد؟

نگاهی به کارایی حمام در پیشگیری از بیماری ها

حمام یک کلمه عربی است که از ریشه (حم) به معنی گرم کردن یا از ریشه (ح م د) به معنی آب گرم است. ابن سینا معماری حمام را به بدن انسان تشبیه کرده است و عقیده دارد چنان که بدن انسان از عناصر چهارگانه، اخلاط و مزاج به وجود آمده است بنابراین حمام هم مرکب از سه چیز سنگ، رطوبت آب و گرمی هوا هست. رطوبت آب موجب بخار می شود و سنگ یا ساختمان کارش گرم کردن و گرمی هوا موجب رطوبت می شود حمام علاوه بر ویژگی های سه گانه اثرات دیگری نیز دارد که برخی جانبی و برخی از خود حمام نشأت گرفته است هوای گرم داخل حمام سبب کاهش حرارت غریزی می شود و مزاج را رو به سردی میبرد همین طور هوای داخل حمام با اینکه رطوبتی غیر طبیعی دارد باعث خشکی اندام ها می شود پس بهترین حمام حمامی است که در خانه ای وسیع که سقفی بلند دارند و بر روی زمین باشد و دارای پنجره های کوچک زیاد است حال در اینجا عملکرد هوای داخل حمام به 3 دسته تقسیم می شود که عبارتند از:

هوای خانه اول: هوایی ملایم دارد و هیچ گرمایی در بدن ایجاد نمی کند.

هوای خانه دوم: نیمه گرم است و بدن را کمی گرم می کند

هوای خانه سوم: گرمای فراوانی دارد و بدن رابه خوبی گرم و نرم می کند این حالت خود به دو دسته غریزی و غیر غریزی تقسیم می شود در غریزی اگر در حمام کم بمانیم و عرقی که از بدن خارج می شود کم باشد بدن گرم و مرطوب می شود ولی اگر مدت طولانی در حمام بمانیم و عرق زیادی از بدن خارج شود بدن گرم و خشک می شود چون رطوبت بدن از بین می رود و حتی ممکن است باعث بیهوشی شود اگر این حالت تکرار شود رطوبت بدن از بین می رود و متاسفانه حرارت غریزی از بین می رود و باعث مرگ انسان می شود اما در حالت غیر غریزی اگر بدن دارای خلط های صفراوی باشد با بیرون ریختن آن بدن سرد می شود . گاهی بیهوشی نیز ایجاد می شود.

اهمیت پیشگیری بر درمان در تمامی کتب پزشکی آمده است و هرکدام روش هایی برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری ها می گویند که استحمام در طب ایرانی بیشتر از یونانی ها به این موضوع پرداخته اند و راهکارهایی ارائه داده اند که برپایه اصول شش گانه است که عبارتند از: آب، هوا، تغذیه، حرکت وسکون، خواب وبیداری، احتباس و استفراغ و اعراض نفسانی است. برای اینکه یک جسم که روان سالمی داشته باشد باید بین این شش اصل که(سته ضروریه)نام دارد تعادل باشد.

نقش حمام در طب سنتی و ایرانی

خوردن و آشامیدن

یکی از مهم ترین اصول شش گانه خوردن وآشامیدن است که هرفرد با توجه به نوع مزاج خود، مزاج عمر، مزاج فصل و مزاج جغرافیایی خود باید بخورد و بیاشامد تا در سلامتی کامل به سر ببرد برطبق این اصل می گوید درست است استحمام در طب سنتی فوایدی دارد اما گاهی بخاطر شرایطی که به وجود می آید انسان باید از حمام کردن پرهیز کند زیرا ممکن است آسیبی به بدن او برسد مانند زمانی که معده به اندازه کافی پر از مواد غذایی و نوشیدنی است چون حمام بخاطر گرمایی که دارد باعث تحریک غذای موجود در معده می شود در صورتی که هضم غذا نیازمند محیطی آرام و آسوده است استحمام کردن موجب آسیب و عواقب ناگواری را به دنبال دارد هضم غذا برحسب مزاج در افراد متفاوت است اکثر افراد بعد از شش ساعت غذا در بدنشان هضم می شود و یکی از نشانه های هضم این است فرد احساس سبکی می کند پس اگر فرد گرم مزاج است باید قبل از حمام غذای سبک بخورد . بهترین خوراک در این زمان گندم پخته شده، آب انار، آب غوره یا آب سیب ترش یا شربت با گلاب میل کند و بعد حمام آب سرد نخورد زیرا موجب نشاندن حرارت غریزی می شود اگر شخص قصدچاق شدن دارد باید غذا بخورد بعد به حمام برود اما برعکس اگر کسی چاق است ومی خواهد لاغر شود باید وقتی گرسنه است به حمام برود وآب کمی به بدن خود بریزد کسانی که تب، زخم چرکی، گرفتگی ماهیچه ای یا برآمدگی دارند باید از استحمام پرهیز کنند اگر فردی بعد از غذا مجبور شد به حمام برود باید چند روز سکنجبین بخورد و خوراک سنگین نخورد.

هوا

یکی از عوامل مهم در سلامتی و پیشگیری از بیماری ها است و هوای سالم نقش مهمی در حفظ سلامتی دارد حکیمای ایرانی فواید استحمام در طب سنتی در تمامی فصول سال را به صورت زیر شرح داده اند:

1-فواید استحمام در فصل بهار: وجود حرارت و رطوبت فراوان سبب تحریک بخارات می شود حمام کردن بخاطر تناسب داشتن با بخارات آنها را جذب می کند در نتیجه مقدار آن کاهش می یابد و مقدار باقی مانده برای فرد دلنشین است و احساس سبکی می کند.

2-فواید استحمام درفصل تابستان: ریختن آب گرم درفصل تابستان چه در حمام چه در خارج حمام برای زدودن گرما از بدن بسیار مناسب است زیرا استفاده از آب گرم در تابستان موجب می شود قسمت درونی بدن سرد و منافذ پوست باز شود در نتیجه حرارت از این منافذ خارج می شود از طرفی در این فصل نباید در حمام زیاد ماند چون بدن سست و ضعیف می شود.

3-فواید استحمام در فصل پاییز: حمام در این فصل حمام کردن سبب باز کردن منافذ و خروج بخارات از بدن خیلی راحت می شود.

4-فواید استحمام در فصل زمستان: بعد از خروج از حمام باید حواستان باشد جلوی هوای سرد قرارنگیرید زیرا حرارت حمام پوست را لطیف و نازک می کند و اگر در معرض سرما قرار گیرداحتمال دارد به بیماری های مزمن تنفسی وسینه یا ریه مبتلاشوید از نظر پزشکان بهترین زمان استحمام صبح زود است.

حرکت و سکون

ازنظر حکیمان ورزش یک اصل مهم در حفظ سلامتی است و همین طور استحمام در طب سنتی پس از ورزش قبل از غذا برای بدن بسیار مفید است باعث افزایش حرارت غریزی و بهترشدن گوارش می شود و خستگی را رفع و منافذ ریز پوست را باز می کند همچنین بعد از خروج از حمام بلافاصله سوارکاری و فعالیت های سنگین انجام ندهید یکی از تدابیری که باید رعایت کرد بعد از جماع چون بدن دچار خستگی می شود باید از استحمام پرهیز شود.

خواب و بیداری

یکی دیگر از اصول شش گانه خوابیدن مناسب است بهتر است فرد بعد از خوابی مختصر به آرامش می رسد سپس استحمام کند همین طور حمام سبب آرام کردن دردها و از اسهال جلوگیری می کند و باعث رفع خستگی می شود.

اعراض نفسانی

منظور از اعراض نفسانی هیجانات است یکی از فواید استحمام در طب سنتی این است که به فرد لذات نفسانی و روحی دست می دهد لازم است از حمام کردن در حالاتی که هیجانات نفسانی و روانی مانندخشم، ترس، نگرانی، غم و اندوه اینها بیش از حد در بدن بالا روند از رفتن به حمام باید اجتناب شود چون سبب آسیب به بدن می شود.

طب سنتی چه تدابیری برای پیشگیری از بیماری ها دارد؟

فرد موقع ورود به حمام باید تامل کند یعنی وارد هر قسمتی شد کمی در آنجا توقف کند و به تدریج به قسمت های گرم تر برود و به طور ناگهانی از هوای سرد بیرون وارد هوای گرم حمام نشود زیرا اگر فرد گرم مزاج باشد بلافاصله به حمام برود سبب پراکنده شدن حرارت غریزی وضعف و تپش قلب شده است ولی در سرد مزاجان موجب خفگی سکته می شود لذا حمام کردن باید به آرامی و آهستگی باشد و همین طور یکدفعه از حمام خارج نشود چون باعث آسیب می شود. یکی از تدابیر استحمام در طب سنتی این است که انسان نباید در حمام کردن زیاده روی کند و بهتر است یک روز در میان حمام کند مگر در موارد خاص بخاطر درمان مجبور باشد هرروز به حمام برود زیرا وقتی عادت دارید هر روز به حمام بروید هرچقدر هم زمانش کوتاه باشد باعث افزایش رطوبت بدن و سستی و ضعف می شود حتی مدت طولانی در حمام ماندن لاغری را به دنبال دارد یکی دیگر از تدابیر استحمام در طب سنتی براساس مزاج افراد است یعنی اگر فرد سرد مزاج باشد و تری براو غالب باشد در ابتدای حمام نباید آب بریزد تا عرق کند سپس آب گرم بریزد و بیرون بیاید ولی اگر فرد مزاج گرم و خشک دارد باید همان اول به خودش آب بریزد و در آب گرم بنشیند ، سپس بیرون بیاید و اما فرد معتدل المزاج زمانی که وارد حمام می شود باید بدن خود را نمناک کند وکمی آب بریزد تا هوای حمام تر شود و به تدریج از حمام بیرون بیاید. یکی دیگر از تدابیر طب سنتی در مورد استحمام کردن این است که اگر فرد دچار تب و ورم است باید از حمام کردن اجتناب کند. چند نمونه از توصیه پزشکان در مورد حمام کردن که باعث پیشگیری از بیماری ها می شود به این شرح است:

1-استفاده مدام از آب گرم سبب آب کردن گوشت بدن، مشکلات اعصاب، خونریزی و بیهوشی و مرگ می شود.

2-استفاده مدام از آب سرد موجب لرزش، تشنج و بی خوابی می شود.

3-استفاده از آب شور باعث درد چشم، نزله،لاغری و سستی بدن می شود.

4-استفاده از آب گوگردی باعث کدر شدن پوست، نزله، یرقان، سستی معده و بی اشتهایی می شود.

در حمام چه اقدامات موثری در جهت درمان بیماری ها می توان انجام داد؟

پزشکان ایرانی در طب سنتی با استفاده از روش های درمانی برای بیشتر بیماری ها، استحمام را توصیه کرده اند:

1-آب درمانی(هیدروتراپی): یکی از موفق ترین و موثرترین روش درمان بیماری ها است چون قرار گرفتن در این حوضچه های کوچک که با مواد دارویی مخلوط شده اند بخاطر خاصیت بی وزنی آب فشار یکسان بر تمام اعضای بدن ایجاد می شود سبب کاهش انرژی از دست رفته می شود و در درمان انواع بیماری ها مانند تب ناشی از آفتاب، خشم، سنگ کلیه، خشکی معده و بیماری های اعصاب و روان کاربرد دارد.

2-روغن درمانی، ماساژ درمانی و انجام فصد: پزشکان مخلوط چند روغن یا عصاره گیاهی را در درمان برخی از بیماری ها موثرتر می دانند. همچنین ماساژ را به سه دسته آرام، متوسط و تند تقسیم کرده اند در ماساژ آرام خلط پراکنده می شود و اندام ها نرم می شود در نوع تند رطوبت بدن تحلیل و گوشت سفت می شود در نوع متوسط بدن گرم و مرطوب می شود همین طور ابن سینا می گوید انجام فصد و روغن مالی در حمام بهتر است.

3-مزاج درمانی درحمام: افرادی که سوءمزاج دارند از نظر طب سنتی با استحمام می توانند درمان شوند مثلا فرد با مزاج سرد و تر وقتی طولانی مدت در حمام می ماند و عرق فراوان می کند از رطوبت بدن کم می شود و به سمت خشکی و گرمی می رود و شخص درمان می شود.

سخن پایانی

امیدوارم مطالب برای شما دوستان عزیز مفید و کاربردی بوده باشد.

منابع

(. ابن سینا حفظ الصحة. ترجمه فارسی در گنجينه بهارستان. تهران: كتابخانه موزه و

مركز اسناد مجلس شوراى اسالمئ.

(. دفع المضار الکلية عن األبدان اإلنسانیة. تهران: المعی.

. (. قانون در طب. ترجمه علیرضا مسعودی.کاشان: مرسل.

اهوازی، علی بن عباس. (. کامل الصناعة الطبیة. ترجمه سید محمد خالد غفاری. تهران:

دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی مک گیل.

بلخی، ابی زید احمد بن سهل.(. مصالح األبدان و األنفس. ترجمه فاطمه مالیم. تهران:

انتشارات طب سنتی ایران.

جرجانی، اسماعیل بن محمد. (. األغراض الطبية و المباحث العالئية. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.