چه وقت خوردن غذای خوب باعث ضرر و زیان به بدن می شود؟
مقدمه:
یکی از موارد حفظ سلامتی بدن غذا خوردن و به عبارتی تغذیه صحیح است که شخص برای حفظ تندرستی خود باید آداب غذا خوردن را رعایت کند. گاهی با توجه به اینکه شخص غذای مفید و سالم می خورد باز هم در معرض بیماری قرار می گیرد. چرا؟ مگر تغذیه صحیح به تنهایی برای سلامتی و قوت بدن کافی نیست؟ چه چیزی یا بهتر است بگوییم چه چیزهایی باعث می شود غذا هر چند خوب، اما سبب ضرر و زیان بدن شود؟ یکی از مشکلات رعایت نکردن آداب غذا خوردن است.
مضرات خوردن غذا در هنگام سیری و امتلاء معده:
خوردن غذا در هنگام سیری یا به عبارتی خوردن طعام بر طعامی که هنوز هضم نشده‌است و معده پر است، موجب ضرر و زیان بدن می شود.
بدترین زمان، زمانی است که هنوز غذا هضم نشده، غذای دیگری وارد معده شود که موجب اختلال هضم و فساد هضم غذای قبلی می شود و موجب عفونت اخلاط و امراض ردیه و بیماری های بسیار می‌شود. پس بهتر است تا زمانی که معده سبک نشده و اشتهای صادق پدیدار نشده غذا خورده نشود.
غذایی که هنوز هضم نشده‌است با غذای قبلی که در حال هضم شدن بود مخلوط می شود و چون هضم هر دو مساوی نیست معده نمی تواند با هم هضم کند، در نتیجه اولی فاسد می شود و غذای دوم را فاسد می کند و غذای فاسد در کبد و رگ‌ها روان می شود و موجب خامی خلط و ایجاد سده می‌شود.
درمان
بهترین راه قی است و اگر نتواند قی انجام دهد بهترین راه بعد از آن اسهال است. با توجه به مزاجی که فرد دارد. تمرهندی و شیرخشت برای این منظور توصیه می شود. بعد از آن، شستشوی معده با گوارش های مقوی مثل گوارش زرشک، گوارش آمله و گوارش مصطکی لیمویی بر حسب مزاج شخص توصیه می شود، گرسنگی و خواب زیاد و حرکت بعد از خواب نیز مفید است.
غذا خوردن از نظر کمیت یا مقدار:
زیاد غذا خوردن
هضم غذای اضافه باری روی دوش طبیعت بدن ایجاد می کند و از نظر کمی نیز خلط یا کیموس بیش از اندازه تولید می کند که موجب چاقی می شود.
غذا خوردن زیاد باعث اختلال هضم و ایجاد بیماری خونی و بلغمی می‌شود. بلغمی به این علت که غذای زیادی به‌صورت ناقص هضم شده و تولید خلط خام به‌ویژه بلغم خام می‌کند که قوه مدبره، بلغم را در بدن ذخیره کرده و موجب چاق شدن و بروز بیماری های بلغمی می شود و اگر معده فرد گرم باشد، می‌تواند غذای زیادی را هضم کند که در این صورت تولید اخلاط بیش‌ازحد می کند به ویژه خلط خون، و بیماری هایی مثل فشار خون و سده( گرفتگی) را در پی دارد.
و همچنین تبدیل شدن غذای کم فضله( غذایی که مواد زائد کمی دارد) به غذای پر فضله (غذاهایی که مواد زائد زیاد دارد) یکی دیگر از عوارض غذا خوردن زیاد است که افزایش خلط خام در بدن را در پی دارد و باعث سده( گرفتگی عروق)، ضعف معده، تب‌های عفونی، تنگی نفس و دردهای مفاصل می‌گردد.
درمان
قی (تحریک معده برای بالا آوردن غذایی اضافی از معده) باید انجام شود. خوردن عرق شوید و سکنجبین و آبگرم و یا آب گرم و سکنجبین بعد از غذا موجب قی می‌شود. می توان با اسهال نیز معده را سبک کرد. بهتر است چند روز غذای سبک میل شود تا طبیعت بدن به حال خود برگردد.
کم غذا خوردن
یکی از عوارض کم خوردن غذا، کم شدن توان انسان است. از دیگر عوارض کم خوردن رنگ‌پریدگی، لاغری، ناپایداری و انقلاب معده، سوزش معده و بیماری‌های صفراوی(به دلیل آنکه در گرسنگی صفرا به معده ریزش کرده و سوزانندگی و برندگی صفرا باعث بیماری‌های صفراوی در گوارش می‌شود) که در موارد شدید باعث غش و ضعف و در موارد حاد به دق می‌انجامد .
درمان
اگر شخصی گرسنگی طولانی داشته‌است و یا مدتی در قحطی بوده نباید به یکباره معده را پر کرده و سنگین کنند، بهترین راه این است که اندک‌اندک شروع به خوردن غذا کنند و از غذای لطیف به غذای غلیظ برسد که بسیار بوده‌اند افرادی که وقتی به غذای زیاد رسیده‌اند پرخوری و امتلاء باعث مرگشان شده است.
غذاهای مناسب از دید حکما در این حال آش جو همراه با بال مرغ و اوماج های نازک با روغن بادام می‌باشد .
مضرات خوردن غذا با خلط غالب بدن:
اگر شخص غذایی بخورد که باعث افزایش خلط غالب بدنش شود، به عنوان مثال صفراوی مزاج‌ها عسل بخورند و یا بلغمی مزاج‌ها شیر و ماست بخورند، موجب افزایش خلط غالب و در نتیجه پیدا شدن بیماری‌هایی می‌شود که مناسب آن خلط است.
-درمان
قی و اسهال بهترین راه برای دفع می باشد.
و اگر شخص صفراوی باشد خوردن شربت غوره، شربت انار و سکنجبین نیز مفید است و اگر شخص بلغمی باشد، ماءالعسل، سکنجبین راوندی و گوارش کمونی بهترین راه است. البته درست ترین و بهترین راه پرهیز از خوردن چیزی است که موجب افزایش خلط غالب بدن می شود.
مدت زمان صرف غذا:
اگر زمان غذا خوردن طولانی باشد و شخص سر سفره خیلی معطل شود، یک سوم که غذا خورده شد پیام سیر شدن صادر می‌شود و نیاز بدن رفع نمی‌شود و هضم نیز نامرتب می‌شود.
سریع غذا خوردن تولید خلط بی‌کیفیت در کبد می کند و بیماری چاقی به وجود می‌آورد.
رعایت نظم در خوردن غذا:
اگر همیشه سر ساعت معینی غذا خورده شود، بدن به این وضعیت عادت می کند و درست در همان لحظه گرسنگی به سراغ انسان می‌آید. نظم و ترتیب باعث مرتب و منظم شدن واکنش ها و اعمال حیاتی بدن به خصوص فعالیت‌های دستگاه گوارش می‌شود. بهبود عملکرد دستگاه گوارش سبب تولید خلط مفید و صالح در بدن شده و موجب سلامتی بدن می شود.
تنوع غذایی در یک وعده:
بلایی که امروزه بشر با آن مواجه است، رنگارنگی سفره است. وقتی در یک وعده غذاهای گوناگون میل می‌شود، مثل سلف سرویس، اختلال هضم ایجاد می شود چون غذاهای گوناگون، زمان هضم مختلف دارند و ممکن است خواص متضاد هم داشته باشند.
تنوع غذایی در وعده‌های مختلف ضروری است اما در یک وعده نباید چند غذا را با همدیگر تناول کرد.
آب خوردن پس از غذا:
بهتر است بین غذا و تا یک ساعت بعد از غذا آب نوشیده نشود و در صورت ضرورت باید به کمترین مقدار ممکن آب نوشیده شود؛ نه به آن اندازه که فرد سیراب شود. این مقدار اندک آب نیز بهتر است سرد باشد و جرعه جرعه آشامیده شود. آب باید خنک باشد تا به مقدار کم بتواند حس عطش را برطرف کند. این نکته در مورد کودکان و محرور المزاج ها(افراد با طبع گرم) استثناء می باشد.
در صورتی که شخص زیاد آب بنوشد، دچار مشکلاتی از قبیل، نفخ و صدای قرقر، کشش(تمدد) و سوء هضم می شود. نکته دیگر اینکه، غذا پیش از موقع از معده خارج شده و سبب اسهال و گاهی باعث بروز قی می شود. در این حال بدن را ضعیف و ناتوان می کند.
غذا خوردن در حالت ایستاده و راه رفتن:
ایستادن، راه رفتن و فعالیت بدنی و همچنین فعالیت‌های ذهنی موجب تحریک سیستم سمپاتیک می شود و متعاقب آن، انقباض عروق و افزایش ضربان قلب و فشار خون روی می دهد و گردش خون متوجه اندام‌های دیگر می‌شود و خون کافی به دستگاه گوارش نمی رسد. به همین علت، هضم غذا در معده به طور کامل و شایسته صورت نمی پذیرد و مواد هضم شده وارد کبد شده، و ایجاد اختلال در کار کبد و سده( انسداد در مسیرهای باریک داخل کبدی) و تولید اخلاط ناصالح و مضر برای بدن می شود.
جماع بعد از غذا:
جماع نیز از حرکات قوی بدنی و نفسانی است. از آن جهت که حواس قوه مدبره( طبیعت بدن) را از هضم دور می کند و در کار هضم اختلال ایجاد می کند. جماع بعد از غذا و پیش از آنکه بیشتر غذا از معده گذشته باشد باعث فساد هضم شده و معده را ضعیف می کند. به خصوص در کسانی که ذاتاً معده ای ضعیف دارند.
اعراض نفسانی و غذا:
رابطه خشم و غضب با غذا خوردن از این سبب است که، موجب تبدیل حرارت غریزی به حرارت طبیعی سوزاننده شده و بدن را بسیار تحریک پذیر و مضطرب می‌کند. پراکنده کردن و خروج غذا از محل هضم قبل از هضم شدن، اختلال هضم، غم و اندوه و ترس بعد از غذا، پنهان کردن حرارت غریزی کم شدن خواب از تاثیر اعراض نفسانی می باشد. مسائل روحی و روانی از جمله خشم، استرس، غم و شادی به‌طور مستقیم و خیلی زود، قوه مدبره(طبیعت بدن) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
خوردن غذا و حرکت( ورزش)
وقتی که بعد از خوردن غذا، ورزش می کنیم حرارت( که عامل هضم است) از عمق بدن به سطح بدن می آید، در نتیجه حرارت در عمق، برای هضم غذا نمی ماند و باعث اختلال در هضم غذا می شود. که خود موجب مشکلاتی از جمله فساد هضم، ترشی غذا و بروز آروغ های ترش می شود. اتفاق دیگری که در بدن می افتد این است که حرارت غریزی باید کار هضم را انجام دهد حواسش متوجه ظاهر می‌شود و از باطن بازمی‌ماند و در نتیجه قوه هاضمه ضعیف می‌گردد و هضم را تباه می‌کند و غذا را به‌صورت خام در بدن منتشر می‌کند و غذای هضم نشده به عروق می‌رود و موجب سده یا گرفتگی عروق می‌شود.
و همچنین ورزش بعد از غذا، غذا را به حرکت در می آورد، قبل از آنکه غذا هضم شده باشد. و در این صورت معده و دستگاه گوارش نمی توانند غذا را کامل هضم کنند.
توجه قوه مدبره به امور دیگری مثل قلب، تپش بعد از ورزش است و از معده و کبد غافل می‌شود.
و نیز گاهی باعث بروز دمل و جراحت می‌شود.
ورزش قبل از غذا مفید است چون به دفع فضولات کمک می‌کند و حرارت غریزی را برای هضم غذا آماده و تقویت می‌کند.
اما اگر شخص مجبور باشد بعد از غذا حرکت کند، باید خیلی آرام و کند باشد به اندازه ای که اعضای درونی تکان نخورد و حالت نفس کشیدن تغییر نکند، تا غذا در معده به حرکت در نیاید.
و اگر شخص ناچار است موقع حرکت غذا بخورد یا بعد از غذا حرکت کند، نباید بعد از غذا چیزی بیاشامد و یا در صورت ضرورت کمترین مقدار بنوشد تا از حرکت فارغ شود.
حمام و غذا
اگر شخص پس از خوردن غذا و با فاصله کمی به حمام(حمام سنتی و طولانی) رود، غذا به صورت خام در بدن منتشر شده و سبب تولید سدّه می شود. در گذشته گاهی اتفاق افتاده که چون بلافاصله بعد از غذا به حمام رفته اند، موجب خفگی و مرگ شده است.
حمام رفتن قبل از غذا باعث دفع فضولات هضم سوم از اعضا شده، باد معده و امعاء(روده ها) را پراکنده کرده، و بدن را برای قبول غذای تازه مهیا می سازد.
خواب بعد از غذا:
بهتر است، شخص بعد از غذا کمی آهسته قدم بزند. و بعد ابتدا به پهلوی راست و بعد مدت زمان بیشتری را به پهلوی چپ دراز بکشد. خواب بعد از خوردن غذا باعث می‌شود، مواد غذایی در بدن و مخصوصاً در مفاصل حبس بمانند و حرارت غریزی را از بین ببرند. همچنین موجب نفخ و دیدن خوابهای هولناک نیز می شود.
درمان
بهترین راهکار، گرسنگی( فرصت کافی برای خروج غذا)، ورزش و استفاده از ملین ها مثل سکنجبین بزوری، سکنجبین افتیمون می باشد.
نتیجه گیری:
غذا هرچند خوب باشد اگر از نظر مقدار، مکان، زمان و … رعایت نشود، خلط ردی یا فاسد تولید می‌کند. و موجب سوء هضم می شود. پس همانطور که خوردن غذای خوب و با کیفیت مهم است، آداب غذا خوردن نیز اهمیت زیادی دارد.
منابع:
جزوه مبانی طب سطح دو (سته ضروریه)، استاد علی یوسفی
دور ساختن هرگونه زیان از تن آدمیان، شیخ الرئیس ابن سینا، بازنویسی و محقق،دکتر علیرضا عباسیان، نشر تهران، المعی، ۱۳۸۷
مروری بر کلیات طب سنتی ایران، دکتر محسن ناصری و همکاران، نشر طب سنتی اسلامی، ۱۳۹۷
تهیه و تنظیم توسط زهرا رامه عضو تحریریه صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی
