چگونه روزه بگیریم تا سالم بمانیم؟

مهمترین بخش روزه داری، آداب تغذیه در وعده افطار و سحر است. با دانستن این آداب، می توان از ضعف، تشنگی شدید و احیاناً سوء تغذیه در ماه مبارک رمضان پیشگیری کرد. مطالب این گفتار بخصوص برای روزه اولی ها بسیار مفید می باشد.

بسم الله الرحمن الرحیم                      

مهمترین تاثیرات روزه داری در سلامت جسم از منظر طب سنتی                          

مقدمه                                                             

ماه مبارک رمضان در تقویم سال قمری، نهمین ماه است.  در این ماه همه مسلمانان که به سن تکلیف رسیده اند و دارای شرایط خاصی هستند، باید روزه بگیرند. پیروان دیگر ادیان آسمانی هم آداب روزه داری در شریعت خود دارند. اما روزه داری در اسلام که به مدت یک ماه در ماه رمضان می باشد، علاوه بر رعایت شرایط معنوی دارای ضوابط خاص و عام تغذیه ای نیز می باشد که مراعات آن ها ضامن سلامتی روحی و جسمی در طول سال است.

 بشر در دوران زندگی خود به طرق مختلف با دو دسته مواد سمی و خطرناک در تماس است. این دو دسته سموم با منشاء داخلی و خارجی هستند. سموم داخلی به دو گروه تقسیم می شوند: سموم بیولوژیکی و سموم میکروبی. از طرفی سموم خارجی هم به انواع سموم: با منشاء معدنی، گیاهی، حیوانی و شیمیایی تقسیم می شوند.

 روش بهداشت و درمان در اسلام، پیشگیری از آلوده شدن توسط این سموم در طول زندگی فرد است. یکی از این روشها روزه داری یک ماهه است. 

روزه دارای حکمت های فراوانی می باشد که یکی از آنها بهداشت و سلامت جسمی است. در روایات گهربار پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین صلوات الله علیهم بارها به این جمله کوتاه اما عمیق اشاره شده است:  صوموا تصحوا : روزه بگیرید تا سالم شوید.

 روزه باعث تغییرات فیزیکی و شیمیایی در خون می شود که با تغییر محیط بازی و اسیدی خون باعث حل شدن سموم معدنی رسوب کرده در اندام های بدن و دفع آنها از کلیه ها می شود. دانشمندان غیرمسلمان زیادی به آثار مثبت روزه داری در سلامت جسم و روح اقرار کرده‌اند.

 روزه داری علاوه بر تاثیرات مثبت در سلامتی اثرات قابل مشاهده‌ای در سلامت روح و روان و کاهش افسردگی ها و استرس ها دارد، که پرداختن به این بعد معنوی در مجال این مقاله نیست.

تدابیر روزه داری در طب سنتی                     

یکی از بزرگترین تغییرات در ماه مبارک رمضان، منع خوردن و آشامیدن در ساعات روز است. بدن انسان روزه دار در چند روز اول ماه رمضان، خود را با امساک از خوردن غذا در طول روز تطابق می دهد. به این ترتیب که همه دستگاه های بدن در چند روز اول روزه داری با هماهنگ کردن خود با شرایط جدید، موجب ثبات در محیط داخلی بدن می شوند که در طب جدید به این مسئله هموستاز و در طب سنتی این وظیفه بر عهده طبیعت مدبره بدن است.

 سموم مختلف در طول زندگی انسان به صورت های گوناگونی از جمله رطوبت های لزج، بلغم و رسوبات فاسد در شبکه لنفی، عروق و اندام های بدن رسوب می کنند، به همین دلیل در مکتب طب شریف روشهای پاکسازی مواد زائد در بدن، مثل: مسهل،عطوس،حجامت،  فصد، قی و... معرفی شده است. اما در این بین همیشه میزانی از مواد زائد همچنان در بدن باقی میماند که دفع بی ضرر این مواد تنها با روزه داری و با شرایطی که در دین مبین اسلام مطرح شده، امکان پذیر است.

             بیشتر بخوانید:  مبانی طب سنتی

مزاج روزه داری در طب سنتی                  

مزاج روزه، گرم و خشک است. بنابراین مانند آتش در ریزترین ذرات بدن رسوخ کرده و با ذوب کردن رسوبات قدیمی و سنگین و بیرون راندن آنها به صورت دخان (دود) از منافذ و مسامات بدن، جسم را پاک و مطهر نموده و سلامتی و طول عمر را پس از یکماه جهاد روحی و جسمی به انسان هدیه می کند. به همین دلیل بدن انسان روزه دار همیشه گرم است. پس ضعف و سستی روزه‌داران به دلیل سرد شدن مزاج آنان نیست،  بلکه به دلیل سوختن مواد قندی ذخیره شده و دفع دخان حاصل از سوختن اخلاط ردیه می باشد، که عموما این دخان از اندام های فوقانی بدن مثل سر دفع می‌شوند.

تدابیر عمومی روزه‌داری در طب سنتی                

مهمترین مسئله‌ای که در ایام روزه داری افراد با آن سر و کار دارند، نوع تغذیه در وعده افطار و سحر است. با اصلاح روش و سبک زندگی در ماه رمضان می توان بیشترین بهره را از روزه داری کسب کرد.

 اینک به چند توصیه در این باب اشاره می‌کنیم: 

۱ - در وعده افطار، ابتدا روزه را با چند عدد خرما باز میکنیم. زیرا خرما معده روزه دار را که از گرسنگی خشک و جمع شده است باز، نرم و گرم می کند و از طرفی مقادیر مناسبی از مواد قندی و املاح معدنی مورد نیاز را بلافاصله از طریق دیواره معده، جذب و به سمت کبد می‌برد و کبد را از ضعف می رهاند.

۲ - در صورت تشنگی، در ابتدای افطار می توان از آب گرم و خرما، شیر گرم و خرما، چای کمرنگ و نبات، شیر گرم و عسل استفاده کرد.

 ۳ - هرگز نباید با آب سرد یا هر نوشیدنی سردی افطار کرد، زیرا دمای پایین مایعات در ابتدای افطار برای معده و قلب بسیار مضر می باشد.

 ۴ - پس از باز کردن افطار با آب جوش یا مایعات گرم و خرما می بایست از غذاهای سبک استفاده کرد، مثل:  نان سبوس دار با پنیر و سبزی، نان و پنیر و گردو، نان و کره و مربا یا عسل، نان و حلوا شکری، ارده شیره و ...

۵ - خوردن وعده شام اصلی باید با کمی فاصله از افطار و به میزان کم باشد، مخصوصاً برای کسانی که عادت به خوردن شام پس از افطاری دارند.

 ۶ - قبل و بعد غذا حتما کمی نمک چشیده شود.

۷ - ما بین افطار به هیچ وجه، آب و مایعات و یا میوه جات میل نشود زیرا باعث فساد غذا در معده میشود. بهترین زمان خوردن مایعات و میوه جات یک و نیم تا ۲ ساعت پس از افطار است.

 ۸-  افرادی که دچار ترش کردن معده، سوزش و نفخ معده نیستند می توانند در وعده افطار از سوپ ها، آش ها، حریره ها و غذاهای آبدار استفاده کنند. در غیر این صورت از این غذاها پرهیز کنند.

 ۹ - از خوردن شیرینی جات قنادی، زولبیا و بامیه، قهوه و کاکائو، نوشابه، فست فود، غذاهای تند و پر ادویه، غذاهای آماده و کنسروی، غذا های خمیری مثل ماکارونی و لازانیا، الویه، قارچ، چای پررنگ، یخ و آبمیوه های صنعتی در ماه رمضان پرهیز شود.

۱۰- در موقع افطار غذا را آهسته میل کنید و خوب بجوید.

آداب تغذیه در سحر                          

از دیگر تدابیر روزه داری در طب سنتی  وعده سحری می باشد. 

۱ - حتماً وعده سحری میل شود، زیرا ترک خوردن سحری موجب ضعف سیستم ایمنی بدن و افت قوت روح می شود. 

۲ -  در وعده سحری میتوان از دو دسته غذا استفاده کرد اول: غذاهای ساده مثل نان و پنیر و گردو، نان و کره و عسل و خامه، یا انواع سویق ها و مغزیجات با شیر و عسل. دسته دوم : غذاهای پختنی مثل انواع پلوها با خورش های مختلف ، نیمرو، آبگوشت و غیره.

 ۳ - در وعده سحر از آشامیدن مایعات و آب زیاد باید پرهیز شود، زیرا باعث اختلال در هضم و ایجاد نفخ در طول روز میشود. 

 ۴ - برای جلوگیری از ضعف در طول روز میتوان در وعده سحری، همراه یا بعد از غذا از زرده تخم مرغ عسلی یا همان نیم برشت استفاده کرد و یا پس از تناول سحری حدود ۷ تا ۱۴ عدد بادام درختی خیسانده، دانه دانه جویده شود. 

۵ – گندم پلو غذای بسیار ساده و مقوی است که می تواند به میزان زیادی از ضعف جلوگیری کند، مخصوصاً برای نوجوانانی که تازه به سن تکلیف رسیده اند. (دستور گندم پلو را از کتب آشپزی ببینید)

 ۶ - ما بین افطار تا سحر، حداقل دو لیوان شربت رقیق شده شیره انگور میل کنید.

۷ -  در فصل تابستان از میوه هایی مثل هندوانه، هلو، خربزه، طالبی و در فصل زمستان از سیب، گلابی، موز، انبه و مرکبات شیرین در فاصله بین افطار تا سحر استفاده کنید.

تدابیر رفع عطش و تشنگی در ماه مبارک رمضان       

۱ - در صورت عطش زیاد، از خوردن غذاهای پر ادویه، چرب، شور، سرخ کرده، پیاز خام و ماهی پرهیز کنید.

۲ - حدود نصف لیوان عرق کاسنی به علاوه نصف لیوان عرق شاتره را با یک قاشق غذاخوری خاکشیر، مخلوط کرده به صورت سرد و یا گرم با کمی نبات، شیرین و بین افطار تا سحر میل کنید.

 ۳ - در صورت تشنگی زیاد،  یک قاشق مرباخوری تخم خرفه نیم کوب را در یک لیوان دوغ بی نمک دو ساعت خیسانده و بین افطار تا سحر میل کنید. 

۴ -  در وعده افطار حتماً روزه خود را با این نوشیدنی ها باز کنید:  یک قاشق غذاخوری خاکشیر در یک لیوان آب جوش با کمی گلاب و نبات،  یک قاشق مرباخوری تخم بالنگو یا تخم شربتی و یا قدومه در یک لیوان آب جوش با کمی نبات، یک قاشق مربا خوری تخم ریحان در یک لیوان آب جوش با کمی گلاب و نبات. 

 ۵ - از خوردن چای غلیظ بپرهیزید زیرا باعث دفع آب بیشتری از بدن می شود. 

۶ - مواد نشاسته ای و قندی، باعث ایجاد تشنگی می‌شوند از خوردن آن ها پرهیز کنید.

۷ -  از آبمیوه ها و شربت های طبیعی مابین افطار و سحر زیاد استفاده کنید.

تدابیر ورزش در روزه داری                 

کسانی که عادت به ورزش کردن دارند نباید در ماه رمضان ورزش را کنار بگذارند، بلکه با تغییر زمان آن به بین ساعات افطار و سحر،  به انجام ورزش مبادرت کنند. البته هیچگاه با شکم پر ورزش های سنگین انجام نشود. کسانی که ورزش های سنگین و حرفه ای انجام می‌دهند باید مطابق نیاز بدن از غذاهای پرکالری بین وعده افطار تا سحر استفاده کنند.

تدابیر استحمام در روزه داری                    

به دلیل اینکه حمام رفتن، موجب تحلیل قوای بدن و ایجاد ضعف می شود بنابراین حتی الامکان نباید در طول روز استحمام کرد. بلکه زمان حمام مناسب باید حدوداً ۲ ساعت پس از افطار تا سحر می باشد.

بیشتر بخوانید: تدابیر آفت دهان در طب سنتی

تدابیر حجامت و سایر خونگیری ها در روزه داری    

به هیچ وجه نباید در هنگام روزه‌داری حجامت، فصد،  زالو و غیره انجام داد. در صورت نیاز مبرم به این نوع خونگیری ها حتماً بین وعده افطار تا سحر باشد و افراد کم خون پس از ماه رمضان اقدام به این اعمال نمایند.

نتیجه                                                                 

شریعت مقدس اسلام علاوه بر توجه به روح، به تدبیر جسم، عنایت ویژه دارد زیرا خداوند متعال، جسم را مرکب روح قرار داده و سلامت جسم در سیر روح به مقصد اعلای بندگی نقش مهمی را ایفا می کند.

 روزه داری یک ماهه  به روش اسلامی به گفته همه دانشمندان و علمای آگاه غیرمسلمان می تواند تاثیر بسزایی در سلامت و بهداشت جسمی داشته باشد.

از طرفی، حکما و دانشمندان مسلمان طب شریف ازدیرباز این روش را بهترین راه برای پالایش بدن از مواد سمی و زائد ستوده‌اند، و با ارائه راهکارهایی در زمینه تغذیه، کمک شایانی به افراد روزه دار نموده اند. باشد که با به کار بستن این توصیه های طلایی و تدابیر روزه داری در طب سنتی ، بتوانیم از برکات مادی و معنوی این ماه عزیز بهره بیشتری ببریم.

منابع                                                               

ابن سینا،حسین بن عبدالله، قانون در طب، النشر احیا التراث العربی، بیروت، لبنان، الطبع الاولی.

 چشتی، محمد اعظم خان، اکسیر اعظم، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی،طب اسلامی و مکمل ،جلد ۳ 

ارزانی، محمد اکبر، طب اکبری، تحقیق و تصحیح موسسه احیای طب طبیعی، انتشارات جلال الدین، چاپ اول  جلد ۱ 

حکیم عقیلی خراسانی، مخزن الادویه، چاپ مروی احمدیه، عبدالله، راز درمان، انتشارات اقبال،چاپ نهم،جلد ۲ 

صفایی، مرتضی، گلچین جامع از کتب گیاهان دارویی و عطاری ایران، انتشارات چهارباغ اصفهان، چاپ دوم 

کرمانی، نفیس ابن عوض، شرح الاسباب والعلامات،  تحقیق و تصحیح موسسه احیای طب طبیعی،انتشارات جلال الدین جلد ۲ 

زکریای رازی، منابع الاغذیه و مضارها، ترجمه سید عبدالعلی علوی نایینی، شرکت چاپ تابان.

 اصفهانی، محمد مهدی، بهداشت تغذیه در روزه،موسسه فرهنگی جهان رایانه کوثر، چاپ دوم ۱۳۸۶

نویسنده : فهیمه حاجیان حسین آبادی