تدابیر سردرد در طب سنتی

درمان سردرد در طب سنتی

سردرد از بیماریهای شایعی است که تقریبا همه افراد بارها آنرا تجربه کرده اند و در بسیاری از موارد بدون توجه به نوع و علت آن، با مصرف مسکن‌ها درد را ساکت کرده اند. در ادامه با انواع سردردها و علل آنها آشنا می شویم تا با شناخت راهکارهایی براساس رویکرد طب سنتی، پیشگیری را بر درمان ترجیح داده و به راحتی از وقوع آنها جلوگیری کنیم.از دیدگاه طب سنتی سردرد یا علت بیرونی دارد یا علت مزاجی. 

علت بیرونی از اصابت شیئی به سر، سقوط از بلندی و... ناشی می شود.             

سردردهای مزاجی، به دلیل تغییر میزان خلطهای موجود در خون اتفاق می افتد. شاید اکنون از خود بپرسید که آیا درمان سردرد در طب سنتی هم به مانند طب نوین صرفا استفاده از مسکن است؟ جواب منفی است. چراکه در طب سنتی، درمان بر اساس نوع درد متفاوت است و روشهای مختلفی برای درمان وجود دارد، از خونگیری رگهای اصلی بدن گرفته تا تنقیه سبک و گذاشتن ضماد و..

سردردهای شایع در طب سنتی ایرانی، عبارتند از:

سردرد گرم : هر آنچه که باعث افزایش حرارت بدن شود از دلایل این سردرد است. مثلا: زمانیکه مدت زیادی در برابر نور خورشید یا گرمای زیاد قرار بگیرید، فریاد بزنید، مدتی در معرض صداهای بلند باشید، زیاد عصبانی شوید، از بوها و خوراکیهای با طبع گرم زیاد استفاده کنید، مدت طولانی در حمام بمانید. هر یک از این موارد می تواند زمینه سردرد را در افراد ایجاد کند پس برای اینکه از این نوع سردرد پیشگیری کنید سعی کنید زمینه ایجاد حرارت اضافه را در بدن فراهم نکنید.                                                                                                                             

نشانه هایی که به شما کمک میکنند تا تشخیص دهید سردرد شما از نوع سردرد گرم است

رقیق شدن ادرار، خشکی چشم و بینی، صدای گوش، حرارت قابل لمس در ناحیه جلوی سر، بی خوابی 

درمان سردرد در طب سنتی با منشا گرمی:                                                                                                                                        

تدابیر دارویی: قرار گرفتن در هوای خنک و پاشویه با آب سرد، بوییدن صندل، گلاب، کافور، گل بنفشه طبی،گل نیلوفر، سرکه، مالیدن ترکیبی از گلاب و سرکه سرد شده یا تراشه خیار و کدو بر روی پیشانی.

پرهیزات: از هر عاملی که سبب افزایش زیاد بدن شود دوری کنید.

تدابیر غذایی: در زمان سردرد از مواد غذایی با طبع سرد استفاده شود؛ مانند: دوغ، ماست، شربت آبلیموی تازه، آب آلبالو، آب زرشک                   

نوع دیگری از سردرد،سردرد ناشی از غلبه خون است: علت آن، جمع شدن خون زیاد در مغز است که می توان با کاهش دادن حجم مواد غذایی مصرفی، از ابتلا به آن پیشگیری کنیم.            

نشانه هایی که به شما کمک میکنند که تشخیص دهید سردرد شما ناشی از غلبه خون است:

 سنگینی سر، سنگینی اندام، میل به خواب، افسردگی، خمیازه زیاد، شیرینی طعم دهان، سرخی صورت و چشمها، ریزش خون از بینی و بُن دندانها  و مقعد، دفع ادرار غلیظ و سرخرنگ، گاهی ورم صورت و پلک ها.           

             

درمان سردرد در طب سنتی با منشا غلبه خون:

تدابیر دارویی: پاها را در آب گرم قرار دهید و به کف پاها سنگ نمک بمالید و یا ترکیبی از آب و نمک غلیظ درست کنید و پاها را داخل آب و نمک از بالا به پایین ماساژ دهید

تدابیر غذایی: آش غوره بدون گوشت، آش آلو یا تمر هندی، آش عدس، اسفناج، کدو، عناب، سکنجبین، آب انار ترش و آب غوره  مفید است

اعمال یداوی: با تجویز طبیب (بر حسب مزاج فصل و بنیه فرد ) میتوان برای رفع این نوع سردرد حجامت یا فصد انجام داد.

پرهیزات : از کم تحرکی و خوراک زیاد اجتناب کنید.

سردرد دیگر، ناشی از غلبه صفرا است: علت این سردرد از افزایش صفرای خون می باشد

نشانه هایی که به شما کمک میکنند تا تشخیص دهید سردرد شما، ز نوع سردرد ناشی از غلبه صفرای خون است: درد در ناحیه چشم، صورت و فرق سر ، تلخی دهان، التهاب و خشونت زبان، زردی و رقیق بودن ادرار،بی خوابی، بی اشتهایی.                                                                                                                                                                                                                  

درمان سردرد در طب سنتی با منشا غلبه صفرا:                                                                                                                  

 تدابیر دارویی: پاشویه ای مرکب از جوشانده فلوس ترش، سبوس گندم، ختمی، بنفشه، خوردن آلوی سیاه جوشانده به همراه کمی گلاب و شکر، گل بنفشه طبی را کوبیده و با سرکه بر روی سر و پیشانی ضماد کنید،برگ کاهو را کوبیده و روی پیشانی ضماد کنید و نوشیدن آب کاهو، کامل درد را مهار میکند.

تدابیر غذایی: در این سردرد باید غذاها بیشتر با طبیعت سرد مورد توجه قرارگیرد مانند: آش غوره و آش تمرهندی.

پرهیزات: با پرهیز نسبی از مواد غذایی که گرمی و خشکی در بدن ایجاد میکنند مانند گردو، پسته، گوشت بلدرچین و کبک و...  دوری از بی خوابی و فعالیتهای بیش از حد، می توان از ابتلا به این سردرد پیشگیری کرد.

اعمال یداوی: با تجویز طبیب، حجامت برای خارج کردن صفرای مازاد بدن مفید است.            

 سردرد همراه با ناراحتی معده:

علائمی که نشان می دهد سردرد از نوع سردرد همراه با ناراحتی معده است: کاهش اشتها و ناگوارایی غذا، افزایش سردرد به هنگام گرسنگی، تشنگی زیاد، تلخی دهان

درمان سردرد در طب سنتی با منشا ناراحتی معده:                                                                                                               

تدابیر دارویی: خوردن سکنجبین با آب گرم به مقداری که معده کامل پر شود سبب تهوع میشود و محتویات معده کامل خالی می شود و این کار سبب می شود که دردِ سر، ساکت شود

پرهیزات : از درهم خوری و خوردن مواد غذایی پخته و خام اجتناب کنید.

 تدابیر غذایی: خوردن گلنگبین، رب انار ملس، رب به یا رب سیب به اندازه یک قاشق بعد از وعده های غذای، باعث تقویت معده می‌شوند و زمینه ابتلا به این‌ نوع سردرد از بین میرود.         

سردرد ناشی از غلبه بلغم: علت این سردرد ناشی از افزایش بلغم در خون است.                                                             

علائم سردرد ناشی از غلبه بلغم: 

سنگینی سر و چشم، سستی و کاهلی در کارها، زیادی و سنگینی خواب، فراموشی، رطوبت زیاد بینی و دهان، بی میلی به آب                                                                 

درمان سردرد در طب سنتی با منشا غلبه بلغم:

تدابیر دارویی: برای پختن بلغم خام و زائد در بدن، باید ۱۰ روز به جای سایر نوشیدنیها از آب جوشیده گرم و عسل استفاده شود. طبق دستور رازی در اینگونه سردردها روغن شوید را به پیشانی بمالید و از گرم شده آن در هر گوش یک قطره بچکانید و دستمال گرم شده بر سر ببندید.

پرهیزات: باید از خوابیدن زیاد پرهیز کرد ، فعالیت بدنی را بیشتر کرد و از خوراکیهایی با طبع سرد و تر مانند : ماهی ،خیار ،گوجه فرنگی ،پرتقال ، نارنگی ، هلو ،آلو ،ماست ، دوغ  اجتناب کرد.

تدابیر غذایی: خوراکیهایی با طبع گرم و خشک مانند : گردو ، مویز ،نخود ،گوشت بلدرچین ،کبک و... استفاده کرد.

اعمال یداوی :با تجویز طبیب بادکش گرم بسیار مفید است.                          

سردرد ناشی از غلبه سودا: علت این سردرد ناشی از افزایش سودا در خون است.

علائم سردرد ناشی از غلبه سودا: اگر شما فردی هستید که دچار وسواس، افکار بد و منفی، بی خوابی، تیرگی رنگ و رو، ترس در خواب، فکر و خیال زیاد، ضعف دقت و تمرکز حواس شده اید به سردرد از نوع سردرد سوداوی، مبتلا هستید.

درمان سردرد در طب سنتی ناشی از غلبه سودا:

 تدابیر دارویی: در طب سنتی برای درمان این نوع سردردها به مصرف مرتب خاکشیر با آب جوشیده گرم و عسل بسیار توصیه شده است.

پرهیزات: غذای شب مانده، خرما، گوشت گاو و گوساله، عدس، بادمجان، برنج، انواع محصولات کارخانه ای که حاوی مواد نگهدارنده هستند، انواع فست فودها و غذاهای رستورانی، نسکافه، کاکائو، قهوه و...

تدابیر غذایی: بیشتر از مواد غذایی با طبع گرم و تر استفاده کنید، مانند: انگور، عسل، آبگوشت گوسفندی، سیب شیرین، انار شیرین و...

سردرد ناشی از ضعف مغز: علت این نوع سردرد، نداشتن عملکرد درست مغز است.                                                                                                                               

نشانه های سردرد ناشی از ضعف مغز: سنگینی سر و چشم، سستی و کاهلی در کارها، زیادی و سنگینی خواب، فراموشی، رطوبت زیاد بینی و دهان، بی میلی به آب

برای پیشگیری می توانید از ترکیب ۵ عدد بادام آسیاب شده و نبات سفید به همین وزن، هر شب قبل از خواب استفاده کنید.                                                                                                                                                                                                                  

درمان سردرد در طب سنتی با منشا ضعف مغز:                                                                                                                          

تدابیر دارویی: استفاده از عطرها و بخورهای گرم مانند عطر یاس، عطر گل محمدی، بخور اسطوخودوس، بخور بابونه و دود اسپند، گلپر، کندر در تقویت مغز بسیار موثر هستند. اگر اقدام به تقویت مزاج مغز نموده اید می توانید تا یک هفته ناشتا، ۱۰ گرم تخم گشنیز را در آب جوش خیسانده و با ۵ گرم نبات سفید یا شکر میل کنید‌. اگر سردرد از بین نرفت باید با شربت اسطوخودوس سودای مغز را پاکسازی کنید.

سردرد ناشی از غلبه ریح و باد در مغز:

 علت این نوع سردرد، از بخارات موجود در دستگاه گوارش یا سایر اندام است که به سمت مغز می آید.

 نشانه های غلبه ریح و باد در مغز: در این نوع سردرد، درد شدید در قعر چشم، گردش درد از نقطه ای به نقطه دیگر و صدای گوش، وجود دارد و اگر مقدار بخار درونی زیاد باشد، رگهای سر به ضربان می افتند و بیمار دچار اوهام و تخیلات می گردد. اگر باد از معده ایجاد شده باشد، علاوه بر علائم فوق، ضعف در معده هم وجود دارد، یعنی بعد از هضم غذا، سردرد هم بهبود می یابد.                                                                                                               

درمان سردرد در طب سنتی با منشا ریح و باد:

تدابیر دارویی: باید بدن را از ماده فاسدی که ایجاد بخار و نفخ میکند پاک نمود. بوییدن مرزنجوش و ایجاد عطسه با آن، برای رفع این سردرد بسیار سودمند بوده و شستشوی سر با جوشانده آن ، سردرد ناشی از "باد غلیظ " را برطرف خواهد کرد.

پرهیزات: اگر زمینه این نوع سردرد را دارید برای پیشگیری از آن، از خوردن مواد غذایی پخته و خام به همراه هم پرهیز کنید، هیچگاه به همراه وعده غذایی، سیر و پیاز خام، تربچه، پیازچه، سبزی شاهی میل نکنید و برای استفاده از حبوبات حتما از ۱۲ ساعت قبل آنها را خیس کنید. حجم وعده غذایی را کم کنید و غذا را آهسته میل کنید و خوب بجوید.

سردرد ناشی از خشکی: علت این سردرد، خشکی زیاد در مغز است.

علائم سردرد ناشی از خشکی در مغز: در این نوع سردرد، بی خوابی، خشکی بینی و چشم، سبکی سر به حدی که فرد احساس میکند که سر از هر طرف می چرخد، وجود دارد.                                                                                                                                     

درمان سردرد در طب سنتی با منشا خشکی مغز:

تدابیر دارویی: افزایش رطوبت، چاره کار است. اگر مزاج شما متمایل به "سردی " است خوردن کمی عسل و دارچین و زیره و آمیخته ای از روغن بنفشه و شوید موثر است و اگر "گرم" مزاج هستید، آب کدو یا خیار،گشنیز و اسفناج در غذا استفاده کنید. روغن مغز کدو و بنفشه در بینی بچکانید و کف پا و مقعد را با آن چرب کنید.

سردرد بعد از بیدار شدن از خواب : علت  آن از زیادی ماده در بدن است که باید پیگیر باشیم که کدام ماده در بدن زیاد شده است.

درمان سردرد در طب سنتی که بعد از بیدار شدن اتفاق می افتد:

 تدابیر دارویی: برای آرام کردن این نوع سردرد خمیری از خاکستر و سرکه را بر روی پیشانی و شقیقه ها قرار دهید و بعد، با مراجعه به طبیب ماده زیادی (خلط غالب ) را متعادل کنید.

سردرد بعد از رابطه زناشویی: دو علت برای این سردرد وجود دارد؛ یکی خشکی ناشی از آمیزش بسیار، و دوم وجود ماده فاسد در بدن است. رابطه زناشویی ترکیبی است از حرکات بدنی و نفسانی، که موجب می شود بخارهایی از اخلاط فاسد به مغز برسد و موجب سردرد شود.                                                                                           

درمان سردرد در طب سنتی که بعد از رابطه زناشویی اتفاق می افتد:

 تدابیر دارویی: چکاندن روغن بنفشه کنجدی در بینی، خوردن مغز بادام، پسته و فندق کوبیده شده، نوشیدن شیر گاو گرم و عسل بعد از رابطه، استحمام در آب نیم گرم، باعث تسکین درد می شوند.

پرهیزات: افرادی که به‌ این‌ نوع سردرد مبتلا می‌شوند برای پیشگیری، باید در فصول تابستان و پاییز از  رابطه زناشویی با دفعات زیاد پرهیز کنند تا خشکی بر بدن غالب نشود. به هیچ عنوان با معده پُر، آمیزش انجام نگیرد و با پاکسازی بدن از مواد زائد و فاسد برای همیشه از ابتلا به این نوع سردرد رها شوید.

سردرد ضربانی از دیگر سردردهایی است که در طب سنتی مورد توجه قرار میگیرد :                                                                

این نوع سردرد اغلب در اثر پُری (امتلاء) رگها از ماده اتفاق می افتد. در این نوع سردرد، موضعِ درد کاملا تپش و ضربان محسوس دارد.                                                                                                                                      

درمان سردرد ضربانی در طب سنتی :

دارویی: اول تشخیص دهیم کدام ماده در خون از حد متعارف بیشتر شده، که این تشخیص باید توسط طبیب انجام گیرد. معمولا اگر ماده زیادی از صفرا یا دَم باشد، با قرار گرفتن شخص در هوای خنک و پاشویه ی او در آب سرد و گیاهانی با طبیعت سرد مانند بنفشه، نیلوفر، گل سرخ و ایجاد سکوت در محیط اطراف، روند بهبودی حاصل می‌شود. ولی اگر از نوع بلغم و سودا باشد با قرار گرفتن در هوای سرد و خنک سردرد کم نخواهد شد.

پرهیزات: پرخوری و عدم خواب کافی شبانه، عدم ورزش و فعالیت روزانه یا به عبارتی برای رهایی از این سردرد خوراک به اندازه، خواب شبانه کافی و ورزش و فعالیت روزانه نقش به سزایی دارد.

سردرد نیمه سری(شقّی): علت این سردرد، بخاراتی است که از تمامی بدن یا از عضوی، خارج و در ناحیه ای از سر جمع شده و ایجاد ضعف در آن می نماید.

نشانه این سردرد: اگر با انگشت، شریان گیجگاهی را فشار دهید، درد ساکت می شود.                                

درمان سردرد نیمه سری در طب سنتی:                                                                                                                                  

تدابیر دارویی :  جوشانده ترکیبی از بنفشه، برگ ختمی و کاهو را به محل درد بمالید و بعد گیاه را به محل درد ضماد کنید.

اگر ماده غالب در بدن "سرد" بود یعنی از جنس بلغم یا سودا بود صبر زرد را در آب حل کنید و پنبه ای به آن آغشته کرده و در گوش قرار دهید.

اعمال یداوی: اگر نشانه های غلبه خون باشد ( که در سردردهایی با منشا غلبه خون کامل توضیح داده شده است ) فصد و یا حجامت با تجویز طبیب مفید است.

و در نهایت توجه به علائم سردرد که به‌ چه نوع سردردی مبتلا شده ایم بسیار در درمان موثر است. با افزایش آگاهی و اطلاعات درست پیشگیری را بر درمان ترجیح دهیم و صرفا با استفاده از مسکن‌ها، طبیعت بدن را از عملکرد درستش دور نکنیم. اجرای تدابیر سته ضروریه، هم در پیشگیری و هم در درمان انواع سردردها بسیار موثر است؛ یعنی در خوردن افراط و تفریط نشود، غذا آهسته خورده و خوب جویده شود، خواب کافی شبانه داشته باشیم، بدن را از مواد زائد پاکسازی کنیم، در طول روز حتما فعالیت ورزشی داشته باشیم، کمتر در معرض هوای آلوده قرار بگیریم و مهمتر از همه، حفظ آرامش و پرهیز از خشم و عصبانیت و توکل به خداوند در همه امور در درمان بسیاری از بیماری‌ها راه گشا خواهد بود.

 

منابع:

کتاب راز درمان دکتر عبدالله احمدیه جلد سوم

کتاب کلیات طب سنتی ایران دکتر محسن ناصری

کتاب حفظ سلامتی دکتر محسن ناصری

مبانی طب یک و دو استاد یوسفی

تهیه شده توسط مریم حسین پور عضو تحریریه آموزش صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی