همه چیز درباره تشنج و ناگفته های آن در طب سنتی
مقدمه
یکی از بیماری هایی که به دلیل صعب العلاج بودن از ابتلا به آن نگرانی داریم بیماری تشنج است این بیماری گاهی عوارض جبران‌ناپذیر ایجاد می‌کند و چون علت ابتلا به آن متفاوت است.
برای تشنج در طب سنتی درمان مشترک و واحدی وجود ندارد و حتماً باید ابتدا نوع آن تشخیص داده شود و سپس به درمان آن اقدام کرد؛ در غیر این صورت ممکن است عوارض بیماری شدید تر و ماندگار شود.
نکته قابل توجه این است که تعریف بیماری تشنج در طب سنتی و انواع و درمان آن تقریباً کاملاً با آنچه در پزشکی مدرن گفته می شود تفاوت دارد. در این مقاله سعی داریم شما خواننده گرامی را با تعریف و تشنج و انواع آن آشنا کنیم و به درمان انواع تشنج در طب سنتی پردازیم.
تعریف تشنج
تفاوت تشنج و صرع
انواع تشنج و درمان آن
نتیجه
منابع
تعریف تشنج در طب سنتی
تشنج یکی از انواع بیماری های تفرق اتصال بین عصب و اوتار است؛ به گونه ای که در این بیماری عصب به سوی مبدأ برمیگردد و دچار انقباض میشود و نمی‌تواند منبسط شود. در واقع عصبی از اعصاب به واسطه رسیدن آفت به آن دچار اختلال میشود. به این بازگشت عصب به سوی مبدأ و عدم انبساط آن به اصطلاح تقلص عصب گفته میشود.
علائم و نشانه های تشنج با توجه به اینکه کدام عضو درگیر تشنج می شود متفاوت است؛ اما به طور کلی در تشنج، فرد کنترل و اراده خود را برای مدتی از دست می دهد؛ مثل افتادن، دچار لرزش شدن، حرکات غیر ارادی دست ها و پاها، به هم ساییدن دندان ها، تغییر رنگ و .... گاهی نیز این علائم به قدری خفیف است که در ظاهر قابل تشخیص نیست.
تفاوت صرع و تشنج
صرع نوعی تشنج است اما عمده اختلاف آنها در این است که
صرع در همه بدن اتفاق می‌افتد اما تشنج در برخی اعضا پدید می آید.
در صرع به فعالیت های ذهنی لطمه وارد نمی‌شود.
صرع به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد اما تشنج گاهی به تدریج حادث میشود. بنابراین با توجه به تعریف تشنج در طب سنتی اگرچه صرع نوعی تشنج است اما اینگونه نیست که هر نوع تشنجی صرع باشد.
بیشتر بخوانید:بررسی نقش اعراض نفسانی بر سلامتی در طب سنتی(اصل ششم سته ضروریه)
انواع تشنج و درمان آن
با توجه به سببی که باعث تشنج می شود برای تشنج اقسام مختلفی ذکر می کنند. معمولا در کتب مفصل طبی تشنج را به چهار قسمت تقسیم می کنند:
تشنج و درمان انواع آن در طب سنتی
با توجه به سببی که باعث تشنج می شود برای تشنج اقسام مختلفی ذکر می کنند. معمولا در کتب مفصل طبی تشنج را به چهار قسمت تقسیم می کنند
قسم اول: تشنج ریحی
تشنج حاصل از بخارات و ریاح را تشنج ریحی یا به اصطلاح« عِقال» می گویند. این نوع تشنج به سبب وجود ریح غلیظ نفاخ به عصب عارض می شود.
علامت تشنج ریحی آن است که به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد و به سرعت نیز برطرف میشود. به سبب این نوع تشنج نفس برای مدت کوتاهی قطع میشود و در صورت ادامه پیدا کردن برای قلب مضر است. معمولاً این تشنج در اثر ردیئه و شدیداً فاسد بودن خلط دم ایجاد میشود و معمولاً این نوع تشنج شیوع بیشتری دارد.
علاج تشنج ریحی
برای درمان تشنج ریحی در طب سنتی علاوه بر اصلاح مزاج و رعایت اصول سته ضروریه باید بخارات غلیظه ملاج توسط مسخنات و مرطبات محلل هم به صورت موضعی و هم به صورت خوراکی مورد استفاده قرار گیرد.
درمان موضعی: مثل استفاده از روغن های مالشی رطوبت بخش برای مالش ملاج، ستون فقرات و مهره های گردن از روغن هایی مثل روغن بنفشه، زیتون، بادام شیرین، روغن کاهو، نیلوفر و غیره استفاده می شود.
نکته::: برای مالش ملاج به هیچ عنوان نباید مستقیماً از روغن های سرد مرطب مانند کاهو، خیار، نیلوفر و غیر استفاده کرد؛ بلکه حتماً باید سردی این روغن ها را با روغن هایی مثل روغن بابونه، ناخنک و .... تعدیل کرد.
خوراکی های محلل مناسب برای درمان این تشنج ریحی، نان تهیه شده از گندم صالح به همراه رازیانه، شنبلیله، زیره و سیاهدانه است. همچنین مصرف سرکه، سکنجبین عنصلی و گوشت غاز نیز از جمله مرطب های محلل نافع هستند.
قسم دوم: تشنج امتلایی
این نوع تشنج در اثر غلبه ماده غلیظ ایجاد میشود. تشنج حاصل از بلغم در این نوع تشنج بیشتر از سودا و خون است و به ندرت در اثر صفرا تشنج امتلایی ایجاد میشود.
در تشنج امتلایی ماده غلیظ فراهم آمده در عصب، سبب انقباض و تقلص عصب می شود و در نتیجه عضوی که حرکت آن به عصب مربوط است نمی‌تواند منبسط شود.
نشانه های تشنج امتلایی:
این نوع تشنج یکباره عارض میشود و چون در آن غلبه ماده وجود دارد، سنگینی و کسالت در پی دارد خصوصاً زمان حرکت، فرد احساس سنگینی و کشیده شدن پوست دارد.
در تشنج امتلایی حاصل از بلغم، نبض بیمار عریض، ادرارش غلیظ و رنگ بدنش سفید می شود، فردی ملمس سرد و نرمی دارد، احساس تشنگی، تمایل به خواب زیاد دارد و دچار سستی اعصاب میشود.
تشنج امتلایی حاصل از سودا، خون یا صفرا
همانطور که گفته شد گاهی تشنج امتلایی حاصل از تجمع خون، صفرا و سودا در عصب سبب تشنج می شود.
در اثر این نوع تشنج طول عصب کم و پهنای آن زیاد می شود.
معمولا تشنجی که پس از تب های گرم به دلیل از بین رفتن رطوبت های اصلی بدن ایجاد می شود از این نوع تشنج می باشد.
علامت این نوع تشنج آن است که به تدریج اتفاق می‌افتد و روزبه‌روز بدن ذوب می شود (رو به خشکی شدید می رود)
علاج تشنج امتلایی حاصل از بلغم
برای درمان تشنج امتلایی حاصل از بلغم در طب سنتی با توجه به تدابیر اصلاح مزاج بلغم باید ابتدا بلغم را در بدن نضج داد و سپس به تنقیه و پاکسازی آن اقدام نمود؛ تا به این وسیله دماغ به طور کامل پاکسازی شود. بنابراین برای درمان این نوع تشنج راهکارهای درمانی متنوعی وجود دارد که طبیب باید بنابر شرایط بیمار آنها را اخذ کند و تقدم و تأخر داروهای مفرد و مرکب و اعمال یداوی را مدنظر قرار دهد. اما به طور کلی راهکارهای زیر برای درمان تشنج در طب سنتی از نوع امتلایی حاصل از بلغم پیش رو وجود دارد
ابتدا باید به این نکته توجه کرد که استفراغ بلغم باید کاملاً به تدریج باشد تا سبب ضعف قوت بدن نشود.برای نضج و تنقیه بلغم علاوه بر رعایت اصول سته ضروریه از داروهایی مثل گل انگبین، سکنجبین، ماء الجبن افتیمونی، عسل و سیاهدانه و غیر استفاده کرد.
به منظور تنقیه بلغم و رطوبت می توان از روغن های گرم مثل روغن های قسط، سداب به همراه نمک، یاسمین و گاهی روغن جندبیدستر، فرفیون، عاقرقرحا، ریحان، زعفران، گردو، تخم مرغ و همچنین مالیدن پیه مرغابی به عنوان روغن مالشی برای روغن مالی گردن و ستون فقرات بهره برد.همچنین به منظور تحلیل رطوبات از ضماد های تحلیل برنده مثل ضمادی که از پودر بابونه، ناخنک، شوید، شنبلیله، مرزنجوش تهیه میشود بر پشت گردن ضماد نمود.
از جمله غذاهای مفید در درمان این بیماری نخود آب و حلوای تهیه شده از روغن مغز زردآلو یا روغن سداب به همراه پودر شنبلیله، رازیانه و عسل است یکی از راهکارهای درمانی در درمان تشنج امتلایی حاصل از رطوبت استفاده از آبزن هایی مانند جوشانده ناخنک، بابونه، مرزنجوش، شنبلیله به همراه روغن شوید است به گونه‌ای که بیمار اندکی در آن بنشیند و زود بیرون بیاید.
در تکمیل روند درمان تشنج در طب سنتی ازعطسه آورها به منظور تنقیه دماغ باید استفاده کرد. همچنین نطول (یعنی ریختن دارو بر عضو مورد نظر) استفاده کرد. برای درمان این بیماری نطول شوید، مرزنجوش، فرنجمشک و برنجاسف جوشیده شده در آب دریا بسیار مفید است
. اقدام اورژانسی هنگام مواجهه با فردی که دچار تشنج از نوع تشنج مرطوب شده است:
در ابتدا تلاش کنید دهان بیمار را باز کنید و فتیله ای آغشته به روغن در دهانش بگذارید یا در دهانش ایارج فیقرا (منظور داروی مسهلی است که به واسطه داشتن صبر زرد تلخ است و طرز تهیه آن در کتب طبی وجود دارد) تا طبیعت او را را وادار به قی کردن کند. سپس روی سر او آهنی گرم بگذارید یا سر را به منبع گرما نزدیک کنید تا سر گرم شود. سپس با مفردات گرم برای بیمار حقنه انجام دهید و یک قاشق عسل به صورت لیسیدنی به او بدهید. اگر حال بیمار رو به مساعد شد رفت به او شربت انیسون و مصطکی همراه با عسل بدهید.
علاج تشنج امتلایی حاصل از غلبه ماده سودا، خون و صفرا
علاج تشنج حاصل از تجمع صفرا و خون ساده تر است زیرا قی و استفراغ خون و صفرا از بدن برای درمان کفایت می کند . برای درمان تشنج حاصل از سودا نیز با تنقیه کامل دماغ و بدن از خلط غالب میسر است. بنابراین باید ابتدا نسبت به نضج سودا اقدام نمود و سپس آن را تنقیه نمود. ( منضجات و منقیات سودا در جای خود به تفصیل گفته شده است.)
نکته: اگر تشنج حاصل از تب گرم باشد با گل بنفشه، گل ختمی، موم و روغن بنفشه ضمادی تهیه شود و بر مهره های گردن ضماد شود. همچنین غرغره و مضمضه و بر گردن مالیدن شیر الاغ، روغن بنفشه، روغن نیلوفر، روغن بادام شیرین و آب گشنیز بسیار مفید است.
بیشتر بخوانید: خواص بی نظیر حلتیت در درمان بیماری های صعب العلاج
قسم سوم: تشنج یابس
یکی از انواع تشنج در طب سنتی، تشنج یابس است. تشنج یابس نوعی تشنج است که در اثر نبودن ماده مرطوب و غلبه خشکی به سبب عوامل خشکی زا مثل استفراغ های زیاد، خستگی، بیداری و گرسنگی های مفرط و یا بعد از تب های سوزان و غم و اندوه و ترس بسیار اتفاق می‌افتد.
در واقع تشنج یابس زمانی اتفاق می‌افتد که رطوبت اصلی بدن از بین میرود و اعصاب و دماغ در اثر خشکی می سوزد. این نوع تشنج به ندرت در کودکان و جوانان اتفاق می افتد.
نشانه های تشنج یابس:
این نوع تشنج به تدریج ایجاد میشود و از جمله علائم آن این است که وقتی بر عضو متشنج روغن مالیده میشود روغن به سرعت خشک میشود و جذب پوست می شود؛ آب دهان کم میشود و ادرار تیز و گرم میشود.
در هنگام تشنج یابس علائمی چون کج شدن دهان، بر هم زدن فشردن دندان ها، سرخی دست و پا، سیاهی زبان، کشیده شدن جلوی سر و پیشانی، سرخی ادرار در ابتدا و سپس سفید شدن آن ظاهر میشود. گاهی نیز قبل از تشنج فرد در خواب به شدت می ترسد و رنگ صورتش به رنگ سرخ یا سبز تیره میل می کند و نفس بیمار تنگ میشود.( معمولاً علاج این نوع تشنج در طب سنتی سخت است و کمتر درمان می شود)
علاج تشنج یابس
اولین اقدام در درمان تشنج یابس نیز همانند سایر بیماری ها و سایر انواع تشنج، تنقیه و پاکسازی بدن از سوء مزاج غالب است.
اما هنگامی که تشنج یابس اتفاق می‌افتد باید بیمار را در آب و روغن نیم گرم مثل روغن بنفشه بنشانند و شیر تازه و روغن بنفشه در بینی بچکانند و بر سر بگذارند. همچنین روغن بنفشه و لعاب اسفرزه بر سر بمالند.
از دیگر اقدامات موثر در درمان این بیماری تراشیدن موی سر و پاکسازی موی بدن است؛ سپس سر و گردن و اعضای متشنج را با جوشانده روغن بنفشه، مغز ساقه گاو، پیه ماکیان و موم سفید به همراه شیر زنان یا شیر الاغ بمالند.( اگر به این ترکیب روغن کدو یا روغن نیلوفر اضافه کنند ضماد قوی تری تهیه می شود)
برای درمان سنگینی زبان در اثر تشنج یابس در طب سنتی
روغن مالی قسمت مؤخر سر و گردن و اطراف گوش به صورت مداوم با روغن ها و ضماد هایی که در درمان تشنج یابس گفته شده است.
غذاهای مورد استفاده در طول درمان تشنج یابس باید مرطوب و رقیق باشد مثل سوپ پای بچه مرغ
قسم چهارم:تشنجی که حاصل از امتلاء و خشکی مزاج و ریح نباشد.
این نوع تشنج به سبب رسیدن آزاری به عصب یا دماغ حاصل می شود. در این نوع تشنج به عصب از داخل و خارج الم و ناراحتی وارد می شود و به همین دلیل عصب به مبدا خود می گریزد تا آنچه موجب اذیت شده را دفع کند و به همین دلیل تشنج اتفاق می‌افتد.
موارد زیر را می توان به عنوان اسباب این نوع تشنج در طب سنتی نام برد.
1-گاهی بی واسطه و بی مشارکت عضو دیگری به عصب لطمه وارد می شود مثل نیش موجود موذی بر عصب
2-گاهی عصب یا عضله قطع میشود اما بین بدن و عصب علاقه و رابطه باقیمانده است؛ زیرا انقطاع کامل عضو یا عصب سبب استرخا می شود نه تشنج
3-گاهی خلط های گزندی مثل صفرای زنجاری سبب میشود عصب به مبدا خود فرار کند.
4-گاهی این نوع تشنج در اثر خوردن ادویه سمی مثل افیون اتفاق می‌افتد؛ که این ادویه سمی سبب منجمد شدن رطوبت اصلی می‌شوند و دماغ از این تکاثف رطوبت آزار می‌بیند.
5- گاهی سردی شدید داخلی یا خارجی به عصب می‌رسد و در نتیجه عصب منقبض می شود و تشنج حاصل میشود.
6- گاهی مشارکت معده و آسیب های وارد به آن سبب این نوع تشنج می شود. مثلاً در اثر استفراغ خلط زنجاری یا خلط مراری به دلیل شدت سمیت و گزنده بودن آن فمدالمعده دچار آسیب می شود؛ و با انقباض عصب و مشارکت معده تشنج حاصل میشود.
7-گاهی رحم یا مثانه و یا ظرف منی با دماغ مشارکت کرده و تشنج را پدید می آورند؛ مثلاً بخارات کثیف و متعفن از این اعضا به سوی معده و دماغ صعود می کند و سبب تشنج می شود.
علائم هر یک از این اسباب با توجه به نشانه هایی که وجود دارد قابل بررسی است؛ مثلاً تشنج زمانی که عصب یا عضله قطع می شود و یا موجود موذی فرد را نیش میزند؛ یا در فرد آثاری از امراض معده، رحم و اعضای عصبیه وجود دارد. سایر اسباب نیز با توجه به نشانه هایی که بر تشنج تقدم دارد قابل تشخیص است.
معالجه این نوع تشنج در طب سنتی در از بین بردن اسباب موذی است که هر کدام مفصل و در جای خود مطرح شده است به عنوان مثال زمانی که علت تشنج قطع عصب است در بحث تفرق اتصال در کتب طبی علاج آن مطرح شده است و یا تشنج در اثر خلط گزنده با پاکسازی بدن و استفراغ بدن قابل درمان است. همچنین تشنج در اثر ادویه های مسموم در بخش دافع سموم در جای خود قابل بررسی است.
نتیجه
تشنج در طب سنتی به معنای تقلص عصب و عدم توانایی آن در انبساط است. عوامل و اسباب مختلفی سبب تشنج میشود؛ مانند ریح، امتلاء بلغم، سودا، خون و به ندرت صفرا، غلبه خشکی و یا سایر علت های داخلی و خارجی که به عصب یا دماغ لطمه وارد می‌کند. با توجه به علت تشنج، درمان تشنج در طب سنتی متفاوت است و همچنین اقدام اورژانسی هنگام مواجهه با فردی که دچار تشنج شده است نسبت به نوع تشنج در طب سنتی متفاوت است
منابع
1-ابن بیطار.عبدالله بن احمد(1412)الجامع لمفردات الادویه و الاغذیه.بیروت.دارالکتب العلمیه
2-ابن سینا.حسین بن عبدلله(1426)القانون فی الطب.بیروت.دار احیا تراث العربی
3-ثابت بن قره(1429ه.ق)الذخیره فی علم الطب.بیروت.دارالکتب العلمیه
4-جرجانی.اسماعیل بن حسن(1391)ذخیره خوارزمشاهی.قم.احیا طب طبیعی
5-طبری.علی بن سهل(1423ه.ق)فردوس الحکمه فی الطب.بیروت.دارالکتب العلمیه
6-رازی.محمدبن زکریا(1422ه.ق)الحاوی فی الطب.بیروت.دارالکتب العلمیه
7-رازی.محمد بن زکریا(1408ه.ق)المنصوری فی الطب.کویت.المنظمه العربیه و الثقافه و العلوم
8-شاه ارزانی.میرمحمداکبربن محمد(1387)طب اکبری.قم.دار احیا طب طبیعی
9-مجوسی.علی بن عباس(1387) کامل الصناعه الطبیه.قم.احیا طب طبیعی
10-ناظم جهان.محمد اعظم(1387)اکسیر اعظم.تهران.دانشگاه علوم پزشکی ایران
11-هروی.موفق بن علی(1346)الابنیه عن حقایق الدویه.تهران.دانشگاه تهران
تهیه کننده : مریم بنایی دستیار استاد یوسفی در تحریریه صدای حکیم
