۲۰ خاصیت شگفت انگیز اسفناج در طب سنتی
در این مقاله به خواص اسفناج در طب سنتی و همچنین یافته‌های اخیر در مطالعات رایج در باب فوائد اسفناج اشاره می شود. تعدادی نسخه کاربردی و دستور پخت سه غذای ناب با اسفناج نیز ذکر خواهد شد.
خواص اسفناج در طب سنتی
مقدمه
اسفناج سبزی مورد علاقه خیلی از مردم است، بنابراین پرورش آن در غالب کشورهای جهان معمول می باشد. خواص اسفناج در طب سنتی و غذاهای بسیار خوشمزه ای که با آن تهیه می شود، موجب شده است که مورد استقبال فراوان بسیاری از مردم قرار گیرد.
اسفناج گیاهی علفی و یکساله یا دو ساله است؛ دارای ساقه ای راست و شیاردار می باشد و ارتفاع آن ۳۰ تا ۸۰ سانتی متر است. منشا اولیه آن کشورهای ایران و افغانستان بوده است. بخش مورد استفاده در صنایع غذایی، برگ اسفناج است. نوع باران خورده آن به علت زود هضم تر بودن بهترین نوع آن است. بهترین تخم آن نیز دارای رنگی مایل به سرخی می باشد.
نام علمی: Spina oleracea
نام تیره(خانواده): Chenopodiaceae
نام انگليسی:garden spinach ,spinage
نام عربی: اسفاناج
نام فارسی: اسفناج
ترکیبات شیمیایی:
فواید اسفناج در طب سنتی به علت ترکیبات مفید موجود در آن می باشد. اسفناج تازه دارای ۹۳ درصد آب، ماده لعابی و نیترات، مواد آلبومینوئیدی، مواد قندی، مواد چرب، کلروفیل، لسیتین، ید وسکرتین و ویتامین هایD ،C، B، A است. هم چنین دارای اسید فولیک و آهن، فسفر، آرسنیک، املاح پتاسیم و کلسیم و مخصوصاً اکسالات ها می باشد. ماده SPINACIN موجود در اسفناج باعث ترشح آنزیم های گوارشی می شود.
طبیعت اسفناج:
در آخر اول سرد و تر است؛ در بعضی منابع نیز معتدل در گرمی و سردی ذکر شده است، بنابراین با هر دو گروه گرم مزاجان و سرد مزاجان سازگار است.
البته اگر گرم مزاجان و مبتلایان به تب های گرم و سرفه های خشک، آن را با جو سفید پوست کنده و روغن بادام شیرین بخورند بهتر است.
برای سرد مزاجان نیز باید با گوشت و برنج و ادویه های گرم مصرف شود.
لازم به ذکر است که از جمله خواص اسفناج در طب سنتی، ملین بودن آن می باشد که به سبب تفاوت پاک کنندگی و بازدارندگی اش است. اسفناج سریع الهضم بوده و نسبت به سبزیجات دیگر کم نفخ تر است و غذایت بیشتری دارد.
جهت التهاب و تشنگی و تب های گرم و بیماریهای سینه و درد شش گرم و سرفه و درد کمر دموی موثر می باشد.
اسفناج براى افراد مبتلا به وسواس، سردرد و یبوست غذایی خوب بشمار می رود.
مصلحات:
در برخی منابع علاوه بر ذکر خواص اسفناج در طب سنتی، مضر سرد مزاجان ذکر شده است؛ مصلح آن نیز پختن اسفناج با روغن بادام یا کره تازه گاو و دارچین و فلفل و آب کامه می باشد. (آبکامه: گندم یا جو یا نان خشک که در آب یا شیر یا ماست می خیساند و داروهایی هم به آن اضافه می کنند و سپس در آفتاب خشک می نمایند.)
آب اسفناج:
آب اسفناج دارای املاح معدنی فراوان، آهن و کلروفیل است. به همین خاطر در تامین عناصر معدنی و ضروری بدن و همچنین خون سازی کمک موثری می نماید، بنابراین در درمان کم‌خونی ها کاربرد دارد. آب اسفناج نقش تقویت کنندگی در دوران نقاهت بیماری دارد و دارای اثرات مفیدی در رفع خستگی های جسمی و روحی می باشد.
تخم اسفناج:
از جمله فواید اسفناج در طب سنتی، تاثیر تخم آن در دل درد و درد احشا و تب های گرم است. شیره آن جهت تب و سل مفید است. ضماد پخته آن نیز جهت درد و ورم های گرم و نرم کردن ورم های سخت بسیار موثر است و در درمان یبوست معجزه میکند.
دوز مصرف عصاره اسفناج: تقریباً ۹/۵ گرم
دوز مصرف تخم اسفناج: ۶/۳۶ گرم
اسفناج پخته و غذاهای حاصل از آن، ساده یا دارای چاشنی، که با روغن بادام شیرین یا کره تازه گاو پخته شده باشد برای سردرد و تشنج و ورم های گرم سر(مغز) مفید است.
از جمله خواص اسفناج در طب سنتی، مصرف آن با گوشت های خوب است که جهت مالیخولیا و جنون و صرع و مانیا(شیدایی) حاصل از سودای صفراوی موثر می باشد. همچنین با پاچه بره یا پاچه بزغاله جهت سرگیجه و ورم و درد گلو و بیماریهای سینه و ریه و سل و سرفه مفید است. مصرف آن با جو سفید پوست کنده و ماش پوست کنده، جهت سینه پهلو و بند آمدن ادرار و سوزش آن و هم چنین تب های گرم و تسکین عطش مفید است.
بیشتر بخوانید:
نقش مزاج در تربیت فرزند
نسخه های ناب در خواص اسفناج در طب سنتی:
۱. جهت دفع کرم کدو: ۱۸ ساعت هیچ چیزی نخورید. سپس دو کیلو اسفناج را پخته و آب آن را با فشار بگیرید و نمک پاشیده و بخورید.
۲. جهت رشد کودک: آب اسفناج را بگیرید و به اندازه مساوی با روغن بادام شیرین مخلوط کنید و هر روز به کودک بخورانید.
۳. جهت درمان سودا و انواع سوختگی و زخم های بزرگ: اسفناج را در روغن زیتون بپزید و ضماد کنید.
۴. جهت درد مفاصل گرم و ورم های گرم (که بخاطر خون فاسد به رنگ سرخ نسبتاً تیره است) و زنبور گزیدگی و سرباز کردن دمل ها: اسفناج را پخته و ضماد کنید.
۵. بثورات پوستی (جوش ها و ...): اسفناج را بپزید و با سفیداب مخلوط کنید و روی پوست بمالید.
۶. نزله های کهنه گرم: اسفناج را همراه با باقلا(باقالی) بخورید.
۷. گلودرد: آب اسفناج را غرغره کنید.
۸. گلودرد و زردی و سنگ ها(کلیه و مثانه)، دشواری خروج ادرار و سوزش آن و سوختن اخلاط صفراوی: عصاره آن را با شکر مخلوط کرده و بیاشامید.
منع مصرف:
با وجود فواید اسفناج در طب سنتی، افرادی که دارای کبد حساس هستند و یا ورم معده یا ورم روده دارند و افراد مبتلا به سنگ کلیه و سنگ مثانه و سنگ صفرا و تورم مفاصل یا روماتیسم باید از مصرف اسفناج پرهیز کنند.
تا به حال از این همه خواص اسفناج در طب سنتی آگاهی داشتید؟
کاشت اسفناج:
گياه اسفناج حرارت و خشکی زياد محيط را تحمل نمی کند، بنابراین بيشتر اسفناج را در پاييز می کارند، يعنى از تخم اسفناج پاييزه استفاده می شود، زيرا در اين صورت پایین بودن رطوبت خاك ديگر موردی ندارد. در ايران اسفناج بهاره را از ماه اسفند تا خرداد مى توان كشت کرد. البته هر 30- 15 روز كشت در قطعات مختلف باید انجام شود تا بطور دائم برگ تازه اسفناج براى برداشت در مزرعه آماده باشد. اسفناج پاييزه را معمولا در مردادماه تا آبان ماه و اغلب پس از برداشت گندم می کارند و شروع برگ دادن آن از اوایل آذر است و تا فروردين دارد.
یافته های اخیر در خواص اسفناج:
مواردی که ذکر شد بخشی از فواید اسفناج در طب سنتی بود. در مطالعات رایج نیز بر روی اسفناج آزمایش های زیادی صورت گرفته است. این گیاه بخاطر داشتن ظرفیت بالای ضدسرطانی و پیشگیری از سرطان به "سلطان گیاهان" معروف است.
همچنین تحقیقات نشان داده است که عصاره اسفناج به دلیل خواص آنتی اکسیدانی در بهبود یادگیری و حافظه فضایی و کاهش اضطراب در اختلال استرس بی‌حرکتی نقش موثری دارد. (استرس بی حرکتی یکی از انواع استرس هاست که موجب آسیب به سیستم های مختلف بدن به خصوص سیستم عصبی مرکزی می‌شود.)
بیشتر بدانید: روش های استخراج عصاره گیاهان دارویی
به دلیل فواید اسفناج در طب سنتی که در مقاله به آن اشاره شد، دستور پخت سه غذای بسیار خوب و خوشمزه با آن را برای شما عزیزان ذکر می کنیم. این غذاها عبارتند از خورش آلو اسفناج و ته چین اسفناج با دو روش پخت:
خورش آلو اسفناج:
مواد لازم: گوشت، اسفناج، روغن، آلو، پیاز، فلفل، زردچوبه و نمک
دستور پخت: پیاز خرد شده را در روغن سرخ کنید. عسلی رنگ که شد گوشت تکه تکه شده را اضافه کنید و یکی دو دقیقه تف دهید
و سپس در آن آب بریزید تا بپزد. اسفناج خرد شده را در روغن کمی تف بدهید. (اسفناج را زیاد سرخ نکنید که تلخ می شود.)
گوشت که نیمه پز شد آلو را اضافه کرده و سپس اسفناج را به آن اضافه کنید. فلفل، زردچوبه و نمک را اضافه کرده و شعله را ملایم کنید تا کم کم بجوشد و خورش جا بیفتد. اگر ترش مزه تر خواستید کمی آبغوره هم به آن اضافه کنید.
ته چین اسفناج ۱:
مواد لازم: برنج، روغن، گوشت، اسفناج خرد شده، ماست کیسه ای، زرده تخم مرغ، پیاز خرد شده، گرد غوره، زعفران، نمک و فلفل
دستور پخت: برنج را شسته و با کمی نمک خیس کنید. پیاز را با کمی روغن تف دهید. اسفناج را اضافه کرده و شعله را کم کنید و در ظرف را ببندید و بگذارید آب اسفناج تبخیر شود. گوشت را جداگانه با نمک، پیاز و مقداری آب بپزید تا اینکه بعد از پختن مقدار کمی آب باقی بماند. سپس برنج را آبکش کنید. زرده تخم مرغ، زعفران و کمی نمک را با ماست مخلوط کنید و در قابلمه ای که کف آن را چرب کرده اید بریزید. نصف اسفناج ها را در این مایه ریخته و روی آن را صاف کنید.سپس روی آن کمی برنج بریزید و قطعات گوشت را چیده و روی آن گرد غوره بپاشید. باقیمانده اسفناج را روی گوشت ریخته و با بقیه برنج روی آن را بپوشانید. در آخر آب گوشت و زعفران حل شده را روی برنج بریزید و برنج را دم کنید.
ته چين اسفناج ۲:
مواد لازم: برنج، روغن، اسفناج، گوشت لخم، آلو، پیاز، زعفران، نمك.
دستور پخت: گوشت را با کمی آب و روی شعله ملايم بپزید، طوری که آب به خوردش برود. اسفناج را پاك کنید، خرد و سپس سرخ کنید. برنج را پخته و آبكش کنید. نصف برنج را در قابلمه ای که کف آن را کمی چرب کرده اید بریزید. سپس گوشتهاى پخته را روى برنج بچینید و اسفناج سرخ كرده را همراه آلو روی آن بریزید. كمى پياز خرد كرده روى اسفناج و آلو بریزید و سپس مقدای نمک روی آن بپاشید و بقيه برنج را روى آن بريزند و آبروغن داده و دم کنید. (آلو را ميتوانید باندازه ای که له نشود، كمى قبل از برداشتن، با گوشت بپزید.)
نتیجه گیری:
در این مقاله به خواص اسفناج در طب سنتی و همچنین یافته‌های اخیر در مطالعات رایج در باب فوائد اسفناج اشاره شد. تعدادی نسخه و دستور پخت سه غذای ناب با اسفناج نیز ذکر شد. بنابراین خوب است که با پختن غذاهای متنوع با اسفناج، خود و خانواده به خصوص کودکان را از فواید خوردن این سبزی مفید بهره مند کنیم.
منابع:
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج1، ص: 176 تا 180
گیاهان داروئی؛ دکتر علی زرگری؛ ج 4؛ ص 222 و 223
اسرار گياهان دارويى، ص: 140
معارف گياهى، ج1، ص:4و 8
كتب طبى انتزاعى (فارسى) ؛ ج1 ؛ ص56 و 69
مخزن الادویه، سید محمد حسین خان عقیلی خراسانی شیرازی؛ بکوشش گروه مطالعات و پژوهش های ایرانیان طب؛ ص 116
آشپزی سالم(علم تغذیه در هنر آشپزی ایرانی)، دکتر سانیا سلجوقیان، علیرضا امیدی زاده_ مشهد: سخن گستر
مقاله: اثر عصاره اسفناج) Spinacia oleraca L. (بر اختلال حافظه و اضطراب القا شده توسط استرس مزمن بيحركتي در رتهاي نر؛ مجله علوم پزشکی رازی؛ سایت sid.ir
تهیه شده توسط رفعت حائری، عضو تحریریه آموزشی اندیشکده صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی
