مهمترین دلایل ناباروری در طب سنتی و طب نوین

مقدمه

يكى از مهمترين مباحث طبّ‏ قديم از نظر تشخيص و درمان بيماريها كه پس از توضيحات كافى پيرامون آن، بدون كوچكترين ترديد تعجّب همگان را برانگيخت، مبحث «بيماريهاى زنان» بوده است.

زيرا ازدواج از ضروريّات حتمى و قطعى هر اجتماع است و ازدواج بدون توالد و تناسل غالبا به نارضایتی طرفين و ايجاد اختلافات خانوادگى و ناسازگارى بين زن و شوهر منجر مى‏ شود، بنا براين ترديدى نيست كه بررسى دقيق درباره كشف علل نازايى همواره و در تمام ادوار تاريخ پزشكى، يكى از مباحث مورد تحقيق و مطالعه پزشكان را تشكيل داده است.

براى درك اهميّت مطلب مى‏ گوييم امروزه پزشكان متخصّص براى تشخيص علل نازايى سؤالات دقيقى از سوابق زناشويى، چگونگى قاعدگى، سابقه سقط جنين، سابقه كورتاژ، سابقه بيماريهاى عفونى و غير اينها نموده و سپس يك سلسله امتحانات عمومى شامل آزمايشهاى ادرار، خون، ترشّحات مهبل و غيره به عمل مى ‏آورند و به اين ترتيب كليه علل و عواملى را كه باعث نازايى زنان مى‏ شود مورد مطالعه و دقّت قرار مى‏ دهند.

با اين همه متخصّصين فن اعتراف دارند كه با وجود وسعت بى اندازه زياد معلومات امروزه درتشخيص علل اين عارضه گاهى دچار اشكالات زياد مى ‏شوند. علّت اصلى مشكل بودن تشخيص نازايى در زنان اين است كه عارضه مزبور به علل خيلى زياد و گوناگون بروز مى ‏نمايد.امروزه نزدیک به ۱۵ درصد زوج ها به مشکل ناباروری مبتلا هستند. خوشبختانه امروزه راه های متعددی برای درمان نازایی وجود دارد.

بیشتر بخوانید : کاربردی ترین تدابیر درمان بیماری پانیک در طب سنتی

ناباروری بانوان از نظر طب سنتی و طب نوین

واژه ناباروری در طب سنتی به این معناست که زوجین علی رغم داشتن روابط جنسی در طول یکسال، به مرحله بارداری مادر نمی‌رسند. ناباروری از مشکل باروری در یکی از زوجین ناشی می شود و یا حاصل ترکیبی از عواملی در هر دو طرف می باشد که شروع و یا تداوم بارداری را دچار مشکل می نماید.

خوشبختانه امروزه راه های درمانی متعدد و البته ایمنی وجود دارد که می‌تواند زوجهای بیمار را به آرزوهایشان یعنی داشتن فرزندان برساند.این روشها مخصوصاً شانس بارداری های مکرر و البته چند قلو زایی را افزایش خواهد داد.

 برای باردار شدن لازم است در درجه اول فرایند تخمک گذاری و سپس باروری دقیق انجام شود. برای برخی از زوج ها، مشکل در باروری می تواند ریشه مادرزادی داشته باشد و یا در برخی دیگر، عامل خارجی در فرد مستعد، باعث ناباروری خواهد شد.

دلایل ناباروری بانوان از نظر طب سنتی و طب نوین

نظرات ابن سينا در باره بيماريهاى زنان ‏و تطبيق آن با متون جديد پزشكى‏

 كتابهاى پزشكى مهمترين علل نازايى در زنان را بیان می کند كه ما اجمالًا به شرح آنها مى‏ پردازيم:

1. کج شدن یا کج بودن رحم‏

كج شدن رحم يكى از علتهای ناباروری زنان در طب سنتی است . به چرخش رحم به سمت عقب و پایین کمر، کج شدن رحم می گویند؛ امری شایع می باشد و از هر 5 زن یک نفر در این وضعیت قرار دارد.

 علائمی جهت تشخیص آن وجود دارد. مانند عفونت های مجاری ادراری، درد هنگام رابطه جنسی، درد یا گرفتگی در دوران قاعدگی، بی اختیاری ادرارخفیف و کمر درد هنگام رابطه جنسی.

2. امراض رحم‏

عُقر: در کتب ناباروری در طب سنتی «عُقر» یکی از دلایل ناباروری است و از دلایل نازائى و سخت بارگيرى زن و سقط جنين است. «عُقر» از سوء مزاج رحم است و يا از سوء مزاج سرد حاصل می شود كه از علاماتش اين است كه رحم را غليظ مى‏ كند و باعث تنگ شدن عروق و راههاى مسير عبور منى مى‏ شود.

پس زمانى كه نطفه زن و مرد در فضاى رحم وارد مى‏ شود آن را سرد و جامد مى‏ كند، لذا مانع حمل مى‏ شود. از علامات اين بيمارى رقيق بودن خون حيض، كم رنگ بودن آن، كمى رويش مو بر استخوان شرمگاهی، كم بودن حيض و طولانى بودن زمان آن است.

ابن سينا نيز در مبحث «عُقر» اینگونه بیان می کند: «آفاتى در رحم از قبيل ورم و قرحه‏ ها و پوليپ هاى مخاطى و فيبرم مانع باردارى مى ‏شوند».

درمان: و امّا درمان آن، اگر فرد، مبتلا به خلط بلغم باشد، باید بدن را از اخلاط بلغم و بارد پاك كند. توسّط تنقيه و با داروى تركيب شده از زعفران، سنبل، ناخونك، شاهدانه هندى و چربى مرغ، به صورت شیاف استفاده نموده و نيز می تواند زرده تخم مرغ مخلوط به روغن ناردين آلوده به پشم را به صورت شیاف مصرف نمايد و نيز رحم را با جوشانده آهك سرخ (زرنيخ احمر) و مُرّ و گردوى درخت سرو، بخور دهد، البتّه بعد از پاك شدن می تواند استفاده نماید.

سوء مزاج :و امّا اگر نازائى از سوء مزاج گرم باشد، به گونه ‏اى كه منى را فاسد ساخته و آن را بسوزاند، علامتش ضعيف بودن و لاغر بودن بدن زن و پر موئى بين ناف و واژن زن، حرارت، غلظت و سياهى خون حيض است.

درمان: بايد مزاج شخص را با شربت بنفشه، نيلوفر و خشخاش متعادل كرد و غذا نيز بايد از چيزهاى نشاط آور باشد. بايد غذاهايى كه مزاج گرم را به تعادل مى‏ رساند مصرف نمايد.

اگر رحم فرد دارای سوء مزاج تر باشد، باعث مى‏ شود قوّه ماسكه رحم بسيار نرم و مرطوب شده و در نتيجه منى نمى‏ تواند در رحم جاى گيرد، لذا خارج مى ‏گردد.

و گاهى نازائى به واسطه ريزش اخلاط بلغمى، صفراوى و سوداوى به رحم ايجاد مى‏ شود، لذا مزاج رحم را فاسد مى‏ كند، در نتيجه منى در رحم فاسد مى ‏گردد كه علاجش پاك كردن و تقويت رحم است و می توان به وسيله شيافها، تنقيه و ضمادهاى قابض درمان شود.

ناهنجاری های رحم و گردن

در بحث ناباروری بانوان از نظر طب سنتی ناهنجاریهای رحم و گردن، یکی دیگر از امراض رحم می باشد و شامل اختلالاتی نظیر باز بودن یا موکوس گردنه رحم، یا ناهنجاری هایی در شکل و فضای رحم می باشد.

.فیبروم رحم یا توده های خوش خیم در دیواره رحم که می تواند با ایجاد انسداد در لوله های رحمی، باعث ناباروری در زنان بشود. فيبرم رحم و آندومتريوز و ساير ضايعات دستگاه تناسلى باعث ناباروری می شود و اغلب اين ضايعات از قبيل تومورها، عفونتها و بر روى هم آنچه با توليد و نگهدارى و بارورى منافات داشته باشد توليد نازایی مى‏ نمايد.

3.اختلالات تخمک گذاری

یکی دیگر از عوامل ناباروری بانوان از نظر طب سنتی، اختلالات تخمک گذاری می باشد که مانع آزاد شدن تخمک از تخمدان ها می شود . هورمونی نظیر سندروم تخمدان پلی کیستیک و هیپرپرولاکتینمی یا ترشح زیاد هورمون پرولاکتین می‌تواند به مشکل باروری خانمها منجر شود‌.

سندروم تخمدان پلی کیستیک شرایطی است که در آن ترشح هورمون های زنانه در یک خانه کاهش یافته و هورمون تستوسترون بیشتری ترشح می شود.هیپرپرولاکتینمی یا ترشح زیاد هورمون پرولاکتین در واقع هورمون محرک تولید شیر در سینه های مادر می باشد.

4. آسیب و یا انسداد لوله های فالوپ یا لوله رحمی

آسیب و انسداد لوله های رحمی یکی دیگر از دلایل ناباروری بانوان از نظر طب سنتی می باشد، که می تواند ناشی از التهاب لوله های فالوپ باشد که به دلیل بیماری های التهابی لگن، مخصوصا عفونتهای تناسلی ناشی از مراقبت های جنسی ایجاد شود.

5. بیماری های غده تیروئید

یکی از دلایل شایع ناباروری بانوان در طب سنتی و طب نوین بیماری های غده تیروئید می باشد که شامل پرکاری و کم کاری تیروئید است و با ایجاد اختلال در سیکل های قاعدگی ماهانه می تواند به ناباروری در خانمها منجر شود.

غدّه تيروئيد عامل مهمّى در نازايى است و در اغلب بيماران نازا كه اختلالات قاعدگى دارند، رسيدگى به فعاليّت اين غدّه از واجبات است. متابوليسم به ازاى يُد وابسته به پروتئين و مقدار كلسترول در سرم خون بايد تعيين گردد و هر زمانی اختلالى مشاهده شد در رفع آن بايد اقدام نمود.

واما باید بدانید که هيچ زن باردارى نيست كه طمثش (قاعدگى) به شكلى مختل نشده باشد. گاهى طمث كم و دردناك است و از موعد عادى به عقب مى‏ افتد.

زمانى چند ماه به كل قطع مى ‏شود. بعضى موارد به جاى عسر الطمث، قطع الطمث كامل وجود دارد. زردى و هزال (لاغرى) پستانها و رحم و تخمدان ديده مى‏ شود و علّت نازايى زن را میتوان از اینجا دانست.

 كم شدن ترشّح تيروئيد، تأثير آن در نازایی زنان دیده می شود. نازايى در بيماران اصلى ثابت نيست. یعنی نمی توان گفت كه به طور مسلّم نازایی بوجود می آورد و در مواردى (ولى نه هميشه) نازایی وجود داشته و بنا براين علاوه بر پركارى غدّه تيروئيد، كم كارى اين غدّه نيز ممكن است ايجاد نازایی در زنان نمايد.

6.اندومتریوز

طب نوین اندومتریوز را اختلالی جهت ناباروری در بانوان میداند و زمانی بوجود می آید که بافت داخلی رحم در خارج آن رشد کند، این اختلال اغلب به ناهنجاری های تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ منجر خواهد شد.

7. بیماریهای مرتبط با بلوغ و فقدان قاعدگی (آمنوره)، بیماری سلیاک یا همان عدم تحمل گلوتن، بیماری کوشینگ، کم خونی داسی شکل، بیماری های کلیوی و دیابت نیز می‌توانند بر باروری زنان تاثیر بگذارند.

8. بیماری های مقاربتی

از جمله عفونت های منتقل شونده که از طریق مقاربت انتقال پیدا می کنند، می توانند از دلایل عمده ناباروری بانوان از نظرطب سنتی محسوب شوند.

 عفونت های مقاربتی اغلب نشانه های اندکی از خود بروز می دهند که این امر منجر به از دست رفتن زمان مناسب جهت اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسب است.

افراط در مقاربت‏

شناسايى و اطّلاعات عمومى درباره عقيم بودن مرد در چند سال اخير پيشرفت كرده و بيوپسى بيضه‏ها راهنماى خوبى براى تشخيص اسپرماتوژنز طبيعى و انحرافات آن شده است و آمارهاى مختلف نشان داده كه 20% علّت نابارورى مربوط به نبودن منى يا كم بودن آن يا وجود اسپرماتوزئيدهاى مُرده و فاسد است.

طبق محاسبه‏اى كه به عمل آمده، معمولًا در هر سانتيمتر مكعب از منى، 100 ميليون اسپرماتوزئيد موجود مى‏ باشد.

 و طبق آمارهايى كه برداشته شده است اگر اين تعداد از 30 هزار در سانتيمتر مكعب كمتر شود نطفه قدرت بارورى ندارد.تحقيق اين مطلب به وسيله آزمايش «سيمزهوهنر» انجام گرفته است.

 به اين ترتيب كه زن پس از مقاربت بى آنكه خود را بشويد، نزد پزشك مى‏ رود. پزشک اسپكولومى در مهبل زن قرار می دهد و گلوى رحم را مشخص می کند و سپس به وسيله يك لوله باريك (پى پت) نمونه‏اى از منى موجود در بن بست پسين، و با لوله ديگر نمونه‏اى از منى درون دهانه گلو را مى‏ گيرد و بى درنگ زير ذرّه بين قرار داده و به جستجوى اسپرماتوزوئيد مى‏ پردازد.

اگر تعداد اسپرماتوزوئيدها در هر سانتيمتر مكعب از 30 هزار عدد كمتر بود، بارورى امكان پذير نخواهد بود. غالب كسانى كه در عمل جماع افراط مى ‏كنند چنين وضعى را دارند در حالى كه ظاهرا ممكن است هيچ گونه عيب و نقصى در وجودشان نباشد و حتّى بنيه قوى و سرحال هم داشته باشند.

پس چنين نتيجه مى‏ گيریم كه: «افراط در مقاربت از تعداد و قدرت و نيروى زيست اسپرماتوزوئيد مى‏ كاهد و ممكن است نازایی مرد به علّت زياده ‏روى در مقاربت باشد. در اين صورت بايد دستور داد تا تعادل را مراعات نمايد».

 با شرحى كه گذشت اين سؤال عجيب و باور نكردنى مطرح مى‏ شود كه ابن سينا هزار سال پيش بدون در دست داشتن ميكروسكوپ و آلات و ادوات لابراتوارى و بى آنكه به آزمايش «سيمز هوهنر» بپردازد، چگونه صرفا با مشاهدات دقيق بالينى توانسته است بفهمد كه منى مردى كه افراط در جماع مى ‏كند يكى از علل و عوامل نابارورى‏ زنان‏ مى‏ باشد. آيا اين تشخيص او را بايد واقعا يك تشخيص طبّى ناميد يا اين كه به معجزه تعبير كرد.

9. هيجانات روحى‏

یکی از مهمترین دلایل ناباروری بانوان از نظر طب سنتی و طب نوین هیجانات روحی و پرهیز از استرس است. در واقع هيجانات روحى  باعث نازایی مى ‏شود.

 اعراضی مانند ناراحتي هاى فكرى، ترس يا غم و اندوه فراوان مى ‏تواند باعث قطع قاعدگى و در نتيجه نازایی گردد.

اين گونه هيجانات، اثرات خود را در سلسله اعصاب خودكار منعكس نموده و از اين راه در فعل و انفعالات تخمدان ها مؤثّر واقع مى‏ گردد.

 پس از تحقیقات و مطالعات صورت گرفته توسط «فرد» و «فورمان» که پس از مطالعات فراوان معتقد شدند كه معقول‏ترين و منطقى‏ ترين‏ راه براى دسترسى به رموز نابارورى اين است كه در حين رسيدگى به علل نابارورى هميشه عوامل پسيكوژن (ناتوانی جنسی)را نيز بايد در نظر داشت.

 همچنین توأم با تجسّسات فيزيكى و عوامل شيميايى در اين قسمت‏ها باید از بيمار هم جويا شد. بدين معنى كه نبايد ابتدا در پى عوامل جسمانى رفت و هر زمانی که دليل قاطعى در اين راه پيدا نشد به جستجوى عامل روحى پرداخت، بلكه بيمار را ابتدا بايد از نظر پسيكوسوماتيك (اختلال روان تنی) تحت آزمايش قرار داد.

ابن سينا كه به تمام معنى يك كلينيسين بزرگ و ماهر بود هزار سال پيش از «فرد» و «فورمان» عامل پسيكوسوماتيك را به عنوان يكى از علل و عوامل نازايى زنان بيان كرده است و می گوید يكى از علل نازايى زنان، غم و غصّه و ترس است.

 نقش تغییرات سن در ناباروری بانوان از نظر طب سنتی

تغییرات وابسته به سن از قبیل کاهش ذخیره تخمک ها در تخمدانها ممکن است منجر به توسعه ناباروری شود. باروری در زنان پس از سن ۲۷ سالگی شروع به کاهش می کند و سرعت کاهش باروری پس از سن ۳۵ سالگی سرعت می گیرد. در ارتباط با ذخیره تخمدان از حیث تخمک، یک زن ۱۲ درصد از ذخیره تخمدانی خود را در سن ۳۰ سالگی دارد و این میزان در سن ۴۰ سالگی به ۳ درصد کاهش می یابد.

نقش دخانیات در ناباروری بانوان از نظر طب سنتی

از منظر طب سنتی و طب نوین، استعمال دخانیات برای تخمدان ها مضر می باشد و میزان صدمه آن بستگی به شدت و مدت زمانی دارد که شخص از دخانیات استفاده می کند.

نیکوتین و مواد شیمیایی دیگر که در توانایی بدن در تولید استروژن مداخله می کنند سبب می شوند که سلول های تخمک نسبت به ناهنجاری های ژنتیکی مستعد باشند. البته بعضی از صدمات غیر قابل اجتناب می باشند اما ترک سیگار می تواند از صدمات بیشتر جلوگیری کند.

تاثیر وزن بدن و اختلالات تغذیه ای در ناباروری بانوان از نظر طب سنتی

متخصصین علوم ناباروری بر این عقیده هستند که ۱۲% از دلایل تمام ناباروری ها به دلیل وزن اندک یا اضافه وزن زنان می باشد.

سلول های چربی، علاوه بر اندام های اولیه جنسی، استروژن تولید می کنند. چربی زیاد بدن سبب تولید بیش از حد آندروژن ها می شود، که واکنش بدن و جلوگیری از باردار شدن را در پی خواهد داشت.

از طرفی چربی اندک بدن منجر به تولید ناکافی استروژن و اختلال در سیکل قاعدگی می شود. در مجموع هم زنان با کمبود وزن و هم زنان با اضافه وزن دارای سیکل های نامنظم می باشند، که در رحم آنها تخم گذاری رخ می دهد و یا به اندازه کافی تولید نمی شود.

يكى از علل نازايى زنان اختلال در توليد تراوش نطفه است و يكى از موجبات اين اختلال عوامل مربوط به سوءتغذيه مى ‏باشد . مردانى كه در نتيجه بيماريهاى ناتوان كننده يا سوء تغذيه و اختلال جذب موادّ غذايى توانايى خود را از دست داده ‏اند اغلب اوقات عقيم هستند.

ديده شده است كه مبتلايان بيمارى قند، تورّم مزمن كليه‏ها، كوليت قرحه‏اى، در عين حال دچار اختلالاتى در اعمال مجارى مولّد منى مى‏باشند. فعل و انفعالات كبد در نگهدارى توازن هورمون آندروژن و استروژن اهميت بسزايى دارد.

 هر زمان در عمليّات كبد كه به واسطه تغذيه ناقص يا غير كافى و ساير بيماري ها اختلالى ايجاد شود، مقدار استروژن در خون فزونى‏ يافته و در نتيجه عمليّات هيپوفيز و هورمون گونادوتروپ فروكش نموده و مهار مى ‏شود و اين امر منجر به اختلال در كار اسپرماتوژونز مى ‏گردد.

اگر نازائى به واسطه چاقى زياد باشد، چربى، دهانه رحم را مسدود مى‏ كند (دهانه رحم جاى مشترك بين انتهاى بطن رحم و آغاز گردن رحم است) در اين صورت منى مرد به قعر رحم نمى‏ رسد، مگر اين كه زن در حالت جماع بصورت سجده قرار گرفته باشد.

پس در اين هنگام ممكن است به واسطه كنار رفتن پيه ‏ها، منى مرد در قعر رحم قرار گيرد ولى بيشتر اوقات مانع حمل مى‏ شود، چون پيه جا را براى منى تنگ مى‏ كند، لذا آن را از رحم خارج كرده و مانع استقرار مى‏ شود و مانع رشد منى و نطفه بندى و تشكيل جنين‏ می شود.

سایر عوامل ناباروری در زنان از نظر طب سنتی می تواند شامل ورزش بیش از حد، اختلالات غذا خوردن، آسیب و یا تومور ها باشد.

ناباروری موقت چه زمانی رخ میدهد؟

ناباروری موقت در بانوان می‌تواند نتیجه مصرف بسیاری از داروها مخصوصاً داروهای ضد بارداری و هورمونی باشد. در بیشتر موارد، مخصوصاً در مواردی که دارو تحت نظر پزشک معالج مصرف شود، با توقف مصرف دارو قدرت باروری به فرد بازخواهد گشت.

یائسگی زودرس در بانوان چه زمانی رخ می دهد؟

یائسگی زودرس یا نارسایی اولیه تخمدان ها که منوپوز هم نامیده می شود زمانی اتفاق می افتد که تخمدان ها کم کار شده و قاعدگی قبل از ۴۰ سالگی متوقف می‌شود برخی شرایطی که به این یائسگی زودرس منجر می‌شوند، شامل بیماری های سیستم ایمنی، درمان های شیمی درمانی و رادیوتراپی و نیز سیگار کشیدن هستند.

بیشتر بخوانید: کاربردی ترین تدابیر لکه بینی در طب سنتی

نتیجه گیری

 ناباروری از مشکل باروری در یکی از زوجین ناشی می شود که علتهای گوناگونی دارد که تشخیص آن را مشکل کرده است. امروزه پزشكان متخصّص براى تشخيص علل نازايى تحقیقات گسترده ای انجام می دهند و از فرد بیمار می خواهند پرسشنامه ناباروری را پر نموده که این پرسشنامه شامل سؤالات دقيقى از جمله سوابق زناشويى، چگونگى قاعدگى، سابقه سقط جنين، سابقه كورتاژ، سابقه بيماري هاى عفونى و غیره می‌ باشد. سپس يك سلسله امتحانات عمومى شامل آزمايش هاى ادرار، خون، ترشّحات مهبل و غيره به عمل مى‏ آورند و به اين ترتيب كليه علل و عواملى را كه باعث نازايى زنان مى‏ شود مورد مطالعه و دقّت قرار مى‏ دهند. سپس از طریق مشاهدات صورت گرفته، علل ناباروری را تشخیص می‌دهند و به درمان آن می‌پردازند.

منابع :

1) دکتر پور فخاران، عابدینی، یزدان پناه (۱۳۹۳). پیشگیری و درمان اختلالات جنسی. انتشارات ابتکار دانش.

2) نورانی، مصطفی (۱۳۸۴). دایره المعارف بزرگ اسلامی. قم: انتشارات ارمغان یوسف

تهیه کننده:

سمانه عسگری ولاشانی_عضو هیئت تحرریه صدای حکیم_دستیار استاد یوسفی