آنچه از قوانین معماری به سبک اسلامی و ایرانی باید بدانید

آنچه از قوانین معماری به سبک اسلامی و ایرانی باید بدانید

مقدمه:

معماری در لغت به معنای بنا ساختن است، هر سبک از معماری دارای اصول و قواعدی است، به عنوان مثال معماری به سبک غربی و در اصطلاح مدرن، که امروزه بسیار رواج دارد، یکی از سبک هایی است که بسیار مورد استقبال قرار گرفته است، اما آیا معماری به سبک غربی میتواند سلامت و نیاز های بشر را تامین کند. معماری به سبک اسلامی با در نظر گرفتن همه نیاز های بشر، من جمله ایجاد اعتدال و مطابق با سلامت انسان ایجاد شده است.

در این مقاله قصد داریم به بررسی معماری ایرانی و اسلامی و تبیین مهمترین اصول معماری به سبک ایرانی و اسلامی و همچنین رابطه آن با طب ایرانی بپردازیم. در ادامه با ما همراه باشید.

ایجاد اعتدال در مزاج انسان

یکی از مهمترین دلایل برای ارتباط طب ایرانی با معماری به سبک اسلامی و ایرانی، ایجاد اعتدال مزاج در انسان و سلامت او است. در معماری ایران از طب ایرانی و اسلامی به وفور بهره برده شده است. به عنوان مثال نوع مصالح استفاده شده در بنا، موقعیت مکانی و ... همه و همه در ایجاد تعادل مزاجی موثر است. در بحث مزاج که از تلفیق و تزویچ عناصر چهارگانه ایجاد می شوند، با توجه به مزاج شخص میتوان دخل و تصرف در معماری و ساخت بنا کرد، به گونه ای که باید جنس و ترکیبات مواد اولیه برای ساخت بنا، میزان خاک، آب و مصالح به کار گرفته شده به خوبی بررسی کرد.

بررسی امور طبیعیه در اصول معماری:

از آنجا که تدبیر همه اعمال بدن بر عهده امور طبیعیه است و انسان را به اعتدال نزدیک می کند، بررسی ان میتواند کمک شایانی در شکل گیری معماری به سبک اسلامی و ایرانی کند. از امور طبیعیه که در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد، ارکان یا همان عناصر 4 گانه  است که سلامتی و بیماری ما در گرو ان است. یکی از حکمای قدیم از نقش همین عناصر چهارگانه در سبک معماری یاد کرده است. به طوریکه یکی از معماران صاحب نظر ایرانی، یعنی استاد رضا معماران گفته است "معمار باید عناصر چهارگانه انسان را بشناسد " چه بسا اگر معماری به این چهار عنصر شناخت نداشته باشد، ممکن است به ساخت بنا آسیب وارد کند و به تعادل مزاجی شخص لطمه وارد کند.

از عوامل مهم و دخیل در این امر، پوشش گیاهی و کیفیت و کمیت آب در محیط پیرامون می باشد، که در بحث پیرامون ارکان جای می گیرد.

نقش حمام در تندرستی و رابطه آن با معماری

از قدیم الایام رسم بر این بوده است که در هنگام ساخت بنا طبیب حاذق را ناظر بر اعمال قرار می دادند، در واقع طبیب همواره به عنوان یک مشاور در کنار پادشاهان بوده است. از توصیه های مشترک بین اطبا این بوده است که "یک روز در میان باید به حمام رفت چرا که حمام آنچه را که دارو از بدنت خارج نمیکند را خارج می کند "، در واقع حمام به عنوان یک پاکسازی کننده قوی تاکید شده است. البته در اینجا منظور از حمام، حمام های قدیمی است، که طبیبان آن دوران در آثار خود در مورد مضرات و محسنات آن و نقش انها در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها یاد کرده اند. ابو علی سینا در اهمیت این موضوع بیان می کند که گرمابه باید دارای سه ویژگی باشد:

1-     گرمی هوا

2-     رطوبت آب

3-     ساختمان

البته باید گفت که نظر حکمای مختلف در مورد حمام خوب با یکدیگر متفاوت است.

نقش سته ضروریه در معماری به سبک اسلامی و ایرانی

همانطور که میدانید تدابیر حفظ الصحه، به معنای تدبیری است که بدن سالم باید انجام دهد. با علم به این تدابیر و صحت ( همان حالتی که بدن انسان بتواند کارهای خود را به درستی انجام دهد که اگر اینگونه نباشد بدن از صحت و سلامت برخوردار نیست)میتوان در قوانین معماری دخل و تصرف کرد. در طب ایرانی برای حصول سلامتی، اموری را در نظر  میگیرند که برخی از انها ضروری و برخی غیر ضروری هستند. در اینجا روی بحث ما همان امورضروری یا اسباب ضروری یا همان سته ضروریه است. بدون سته ضروریه ما حتی نمیتوانیم زنده بمانیم. این 6 اصل حیات باید از نظر کمی و کیفی در حد متعادل باشد تا موجب بیماری نشود. از مهمترین این اسباب میتوان هوا یا اهویه را نام برد که اولین مرتبه حفظ حیات را به خود اختصاص داده است. این مورد از با اهمیت ترین اسباب ضروریه ای است که ارتباط عمیقی با معماری دارد.

از ویژگی های این سته ضروریه از دید حکما و اطبا میتوان موارد زیر را بیان کرد:

گیلانی:"هوای مناسب روح، هوایی صاف و معتدل و به دور از بخارات و دود هاست، هوای متغیر میتواند باعث فساد و تباهی بدن شود"

مجوسی:"این حکیم حالات بدن را ناشی از سرشت هوا می داند، چرا که هوای صاف و روشن باعث ایجاد خلط و روان صاف می شود و هوای تیره، خلط و روان را تیره می کند"

پس بررسی هوا و ملحقاتش در ساخت بنا میتواند بر سلامت انسان تاثیر خوب یا بد بگذارد، وظیفه هر پزشکی است که این اسباب و ویژگی هایش را به خوبی بشناسد. از دید حکما بهترین هوا، هوایی است که طبیعتش متناسب با مزاج فصل باشد، چرا که اگر مزاج این دو با هم تفاوت داشته باشد، عاملی برای بروز بیماری ها شمرده می شود.  برای ساخت بنا باید باد های منظقه شناسایی شود، تا معمار بتواند بهترین مکان را برای ساخت و تعبیه پنجره و در ها در نظر بگیرد. خانه باید آفتاب گیر باشد، چرا که باعث تعادل در هوا می شود. یک معمار باید از اقالیم مختلف مطلع باشد تا بتواند بهترین بنا را بسازد.

در ادامه به بررسی معماری به سبک اسلامی و ایرانی در خصوص ساخت منازل می پردازیم.

وسعت خانه در معماری به سبک اسلامی:

در این باره روایات متعددی موجود است که به اصل وسعت خانه اشاره دارد. برخی از این روایات را در ادامه می آوریم:

-        پیامبر اکرم (ص): از سعادت و خوشبختی مسلمان وسعت خانه اوست(ابن بابویه، 1362، ج 1، 183)

-        امام صادق (ع): برای مومن بزرگی منزل باعث آسایش است(حکیمی، 1380، ج 6، 226)

-        پیامبر اکرم (ص): چهار چیز از سعادت است و چهار چیز از شقاوت، چهار چیزی که از سعادت است: زن صالح، خانه وسیع، همسایه خوب  و مرکب رهوار(طبرسی، 1370، 126)

در جامعه امروزی خانه به عنوان محلی برای آرامش، تبدیل به محیطی بسیار کوچک شده است که در بسیاری از روایات از آن نهی شده است. لازم به ذکر است که وسعت خانه باید در حالت اعتدال باشد، به این معنی که نه آنقدر وسیع باشد که اهالی خانه دچار مشکل شوند و نه انقدر کوچک که متناسب با افراد خانواده نباشد. میزان وسعت خانه باید متناسب با تعداد افراد خانه باشد تا بتواند آرامش و امنیت روحی و روانی و جسمی را تامین کند.

ارتفاع خانه:

 با توجه به روایات از کتب مختلف، به این نتیجه میتوان رسید که ارتفاع خانه نباید بیش از سه و نیم متر باشد، و اگر بیش از این باشد ممکن است برای اهل خانه مشکلاتی ایجاد شود. در مورد آپارتمان های امروزی باید پژوهش بیشتری توسط اهل فن انجام گیرد، تا بتوان فهمید که آیا ارتفاع کل ساختمان در اینجا ملاک است یا ارتفاع تا سقف خانه.

امام صادق (ع): بلندی و ارتفاع خانه باید هفت یا هشت زراع (حدود 40 سانتی متر)، باشد، که بیشتر از آن مسکن شیطان خواهد بود(طبرسی، 1370، 126)

اسراف و اشراف گرایی در ساخت بنا:

اسلام همواره انسان را از ساخت و ساز های بیهوده بر حذر می دارد، چرا که آن را دلیلی بر دنیا پرستی تلقی می کند. در ادامه به روایتی از امام حسین ع پیرامون معماری به سبک اسلامی اشاره می کنیم.

امام حسین(ع) در مورد خانه ای که بسیار اشرافی و مجلل بود چنین فرمودند: گلها را بالا برده و دین خود را پایین آورده است.(نوری؛ 1408، ج 3، 467)

استحکام ساختمان:

استحکام بنا از ان جهت مورد تاکید قرار میگیرد که نباید برای انسان خطر جانی و مالی در بر داشته باشد، به گونه ای تاکید شده است که هیچ پدیده ای به جز امر خدا نتواند بنا را تخریب کند. اسلام همواره دوست دارد، دارای امنیت و آرامش باشد و در امنیت کامل به سر برد، به طوریکه همواره مسکن باید مامنی از آرامش و امنیت باشد. باید دقت داشت که در اینجا منظور از استحکام، تنها استحکام مادی نیست و انسان باید به جوانب معنوی موضوع نیز بنگرد، من جمله اینکه بنا از مال حرام ساخته نشده باشد.

پیامبر اکرم (ص): در ساخت و ساز از حرام بپرهیزید ، چون همانا نا پرهیزی و استفاده از حرام در ساخت و ساز، پایه های خرابی را در آن بنیان می نهد.(نوری، 1408، ج 3، 472)

تدبیر خروجی های منزل:

در اینجا خروجی های منزل، اسباب دفع ضایعات و مواردی است که باید به بیرون از بنا برود، مثل ناودان ها، فاضلاب و ... که پیرامون این موارد در برخی از روایات اشاره مستقیم شده است.ناودان باید عمودی ساخته شده و به دیوار بچسبد تا به پایین رفته و باعث آزار سایرین نشود، به عنوان مثال در مورد ناودان ها، در کتاب مفید روایت شده است که امام زمان (عج)، در زمان ظهور ناودان های افقی را از بین می برد(مفید، 1413، ج 2، 385)

جهت ساخت بنا و اتاق هایش باید چگونه باشد؟

در سوره مبارکه یونس می خوانیم، "و اوحینا الی موسی و اخیه ان تبوءا لقومکما بمصر بیوتا و اجعلوبیوتکم قبله و اقیمو الصلاه و بشر المومنین" از این آیه به خوبی میتوان چنین برداشت کرد که باید بنا جهت دار باشد و جهت نیز قبله است، چه آنکه این موضوع از نظر سلامتی و تندرستی انسان نیز کاربرد دارد و مطابق با آن است. یکی دیگر از کاربرد های جهت ساخت بنا، ساختن دستشویی به سمتی است که هنگام تخلی قبله در سمت راست یا چپ بدن باشد.

بهترین جهت برای ساخت بنا، ساخت ان در جهت قبله است، از نظر پزشکی و سلامتی خوب است که منزل مشرقی باشد و پنجره هایی به سمت مشرق تعبیه شود تا اهل منزل بتوانند از نورآفتاب در صبح بهره لازم را ببرند.

محل مناسب برای ساخت بنا

از با اهمیت ترین عواملی که سلامت جسمانی و آرامش اهالی خانه را در معماری به سبک اسلامی و ایرانی فراهم می آورد، در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی و در نهایت محیط و زمینی است که در آن بنا ساخته می شود.

از امام علی (ع) نقل شده است:سکونت فقط با سه چیز، طبع، پسند و خوش می شود: هوای پاک، آب گوارای فراوان و زمین نرم حاصلخیز(ابن شعبه حرانی، 1363، النص:320).

نکات پیرامون نمای داخلی خانه:

ویژگی های فضای داخلی یک خانه در معماری به سبک اسلامی و ایرانی باید به گونه ای باشد که با ورود به آن حس آرامش و امنیت القا شود. به عنوان مثال جایگاه سرویس بهداشتی باید طوری باشد که دور از دید عموم باشد، این نکته دقیقا همان چیزی است که در معماری به سبک غربی به هیچ عنوان رعایت نمی شود، سرویس بهداشتی در دید عموم و در محیط پذیرایی قرار گرفته است. حیا و حفظ حیا یکی از مهمترین موضوعاتی است که در همه گریز های زندگی انسان جای دارد و باید رعایت شود که در معماری به سبک غربی این مهم رعایت نمی شود. به عنوان مثال آشپزخانه با نمای اپن، سرویس بهداشتی و حمام در محیط داخل ساختمان و محیط پذیرایی و ...از نمونه های این سبک معماری است.

امام صادق (ع): آیا نمی بینی که از نیکویی تقدیر خانه که آدمی بنا می نهد،آن است که بیت الخلاء در پنهانترین جاهای خانه باشد؟(نوری، 1408، ج 1، 250).

تلاش ما در صدای حکیم این است که بتوانیم سوالات شما را در موضوعات مطرح شده پاسخ دهیم. امیدواریم بتوانیم پاسخگوی شما عزیزان باشیم.

منابع:

https://www.sid.ir

http://pajoohesh.howzehtehran.com

تهیه شده توسط هدی طیبی عضو تحریریه صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی