مزاج سِن از دید گاه طب سنتی
بدن افراد
جدا از مزاج مادر زادی و جبلی درهر دوره سنی، مزاج و طبع خاصی به خودش میگیرد که در
ادامه
به هر یک
از دوره‌ها و مزاج سن اشاره خواهیم کرد:
۱. سن رشد
این
مرحله را تازگی یا حداثت می‌نامند وتا سی سالگی ادامه دارد.
سن رشد
خود به پنج مرحله تقسیم میشود:
طفولیت:
سنی که نوزاد هنوز امادگی ایستادن و حر کت ندارد.
صَبابت:
سنی ک نوزاد می‌ایستد ولی اعضای بدن محکم نشده ودندان ها به طور کامل نیفتاده است.
تَرَعرُع:
سن پس از محکم شدن اعضا و روییدن دندانها پیش از بلوغ.
نوجوانی
و بلوغ: زمانی که موی بر صورت سبز شود.
فَتی: این
سن تا زمانیست که رشد و نمو متوقف شود.
مزاج سن صبیان، یعنی طفولیت تاسن تازگی از حیث گرمی مانند اعتدال و از حیث تری زیاده بر اعتدال می باشد.
در این
دوران ، حرارت نسبت به دوره‌های دیگر بالاتر است، رطوبت هم تا اندازه‌ای بالاتر است.
این دوران، دورانی است که تقریباً خونسازی در بدن بیشتر انجام میشود.
نکته کاربردی درمورد مزاج
سن کودکان
از این نکته می‌توان برای تسریع رشد کودکان کمک
گرفت از انجا که گرمی و تری برای رشد مناسب است
باید به نسبت کافی حرارت و رطوبت به کودک برسانیم
بنابراین در سن رشد غذاهای معتدلی که حرارت
و رطوبت کافی دارند مثل نان گندم و گوشت مفیدند و
مصرف زیاد خوراکی‌هایی مثل کاکائو که باعث
افزایش حرارت و غلبه خشکی می شوند مضرند
اختلاف طبیبان در مورد مزاج کودک و نو جوان
بین طبیبان
گذشته در خصوص مزاج سن کودک و نوجوان
اختلاف نظر وجود دارد ؛مزاج کودک شدیدتر
است لذا رشد و نمو بیشتر و افعال طبیعی ان ازقبیل اشتها
و گوارش بیشتر ودائمی تر می‌باشد دیگر اینکه
حرارت غریزی گرفته شده از نطفه در صبیان (کودکان) متراکم‌تر
و تازه‌تر است،
گروهی دیگر
از طبیبان میگویند گرمی غریزی در مزاج سن جوانان به مراتب قوی‌تر است زیرا خون ایشان
بیشتر وبا
قوام تراست لذا بیشتر دچار خون دماغ می گردندو دلیل دیگر ان تمایل مزاج انان به صفراویت
است
و دیگراینکه
جوانان حرکات بدنی قوی‌تری انجام می‌دهند و حرکت نشان از گرمی است و همچنین قدرت
گوارش و
هضم جوانان از گرمای مزاج انان حکایت می‌کند.
۲. سن جوانی یاوقوف (توقف
رشد)
این سن
جوانی و قوت بین سی تا چهل سالگی است ،یک حالت توقف ایجاد می شود ورشد و نمو نسبت
به سن صبیان
کمتر میشود. افراد دارای مزاج سن جوانی نسبت
به سن رشد خشک تر و نسبت به سن
میانسالی
گرم تر هستند پس مزاج این سن حرارت و خشکی
است، یعنی دراین
دوره گرمی و خشکی در
بدن افزایش
پیدا می‌کند وفرد مستعد اضطراب و بی خوابی ست.
سپس باید
بدانید که حرارت مزاج بعداز سن وقوف شروع به کاهش می کند زیرا هوای اطراف بدن باعث
خشکی ماده
حرارت یعنی رطوبت می گرددواز درون حرارت غریزی ان را یاری می نمایدو علاوه بران
حرکت های
بدنی و نفسانی که در زندگی و معیشت ضروریست با رطوبت غریزی در ستیز و طبیعت هم از
مقاومت
دایم با ان ناتوان می باشد چرا که همه نیرو
های جسمانی انسان پایان پذیر است
۳. سن میانسالی
این
دوره از ۴۰ تا ۶۰ سالگی است که در ان قدرت‌های بدنی، رطوبت و حرارت بتدریج کم می‌شودو به
سمت سردی و خشکی می رود ، البته بین اطباء قدیم در این
مسعله اختلاف نظر وجود داردکه مزاج سن در
این دوره،
سردی و خشکی است و سردی و تری، و این دوران مستعد بیماری‌های سوداوی بواسیر واریس
و
افسردگی ست.
۴. سن پیری
از ۶۰ سالگی
تا پایان عمر میباشدوضعف قوا،کاهش رطوبت غریزی ، شدت می یابد . مزاج سن در این دوره سرد و تر است
زیرا در این
مرحله سردی و رطوبت شدیداًبربدن غلبه می‌کند،و این تری به رطوبت غریزی مربوط نمی شود
بلکه نتیجه اختلال در گوارش غذاوضعف هضم است .متوجه
می‌شوند که وقتی به سن 63-60سالگی
می‌رسند، افت
شدید در بدنشان آشکار میشود، حتی حالت‌های روحیشان و بدنی‌شان تغییر پیدا می‌کند.
بطور مثال هضم غذا تغییر می‌یابد، قدرت جست و خیز و
بالا رفتن از موانع تحلیل می‌رود، ممکن است قدری
فراموشی نیز ایجاد شود.
درست است که در مرحله ۶۰ سالگی قوای روحی و جسمی فرد ضعیف تر
میشود ، اما این سال‌ها سالهای
دقیقی نیست
که مثلاً بگوییم دقیقاً در سن 40 شروع میشود یا در 30. ممکن است یک نفر در ۲۸ سالگی
این
افت را
حس کند و یک نفر هم تا45سالگی این افت را احساس نکند.
نتیجه گیری
شاخت مزاج سنین برای اصلاح سبک زندگی
ضروریست ؛
همانطور که میدانیم مزاج در همه افراد به یک نحو نیست
مثلا بعضی افراد صفراوی یا دموی مزاج را می‌بینیم
که در دوران ابتدای عمرشان تا ۲۰ الی ۳۰ سالگی، تندخو
وبد اخلاق هستند. یا بخاطر گرمی مزاج، مشکلات
معده و پوستی برایشان ایجاد می‌شودورشد فکری بعد از
سنین گرمی برای آن‌ها اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر
بعد از ۳۰ الی ۴۰ سالگی تازه شروع به رشد فکری کرده
و شکوفا می‌شوند، درحالی که تا آن سن حالت
مادرزادی‌شان سرد است، شکوفایی بهتری دارند. اما به
محض اینکه به سن ۴۰ سالگی می‌رسند افت شدید
در همه برنامه‌هایشان چه از نظر جسمی و چه از نظر فکری
پیدا می‌کنند.
قانون
ابن سینا به مترجمی علیرضا مسعودی ص 20
قانون
ابن سینا به مترجمی ملافتح الله شیرازی ص 142 جلد ا
منافع
فی علم طب ص 212 جلد 1
طبایع
تاریخ
فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکی) ص 190 جلد 1
کامل
الصناعه الطبیه جلد 4 ص 96
نگارنده: مائده سلامی دستیار استاد یوسفی در تحریریه صدا ی حکیم
