طرز تهیه سکنجبین در طب سنتی

طرز تهیه سکنجبین در طب سنتی

سکنجبین چیست و چگونه تهیه می شود؟

سکنجبین در واقع سرکه و انگبین و مخلوطی از سرکه و عسل که به میزان و مقدار معین در هم می آمیختند و از مخلوط آن شربتی خوش گوار و معطر و فرح بخش به وجود می آوردند. در برخی از نقاط که عسل یافت نمی شد یا می خواستند شربتی ارزان قیمت فراهم کنند سکنجبین را از مخلوط سرکه و شکرتهیه می کردند ولی همچنان آن را سکنجبین می نامیدند. از ترکیب کاهو و سکنجبین می توان بعنوان یک میان وعده لذیذ یا ترکیب آن با خیار و آبلیمو بعنوان یک نوشیدنی لذیذ برای فرو نشاندن عطش در تابستان استفاده کنیم. سرکه انگبین یکی از نوشیدنی های بسیار سالم که در واقع نوشابه بومی ایرانی ها محسوب می شود. سرکه انگبین یا سکنجبین در طب سنتی یک نوشیدنی ایرانی و بسیار خوشمزه است که این قابلیت رو دارد جایگزین نوشابه و نوشیدنی های مضر شود که این روزها سلامتی مارو تهدید می کند. با ما همراه باشید تا با فوائد و مضرات این نوشیدنی دلچسب و لذیذ روزهای تابستانی آشنا شویم.

طرز تهیه سکنجبین

مواد لازم: سرکه طبیعی ۲ واحد، عسل زنبوری چند گیاهی ۵ واحد، آب سالم بدون کلر ۴ واحد، یا آنقدر که لازم باشد با توجه به غلظتی که مورد نظر است. طرز تهیه: ابتدا هر سه جزء را مخلوط کرده بجوشانید و کف آن را بگیرید تا به یک چهارم برسد و به قوام آید و عده‌ای معتقدند آنقدر بجوشد تا یک پنجم مخلوط باقی بماند.

نکته: در تهیه سکنجبین می‌توان عرق نعناع یا خود نعناع را نیز استفاده کرد تا از عطر و خواص آن بهره‌مند شد. تذکر: هر جا مصرف سکنجبین در طب سنتی (سرکه انگبین) توصیه شده‌است، منظور سکنجبینی است که با سرکه طبیعی، عسل زنبوری چند گیاهی و عرق یا خود نعناع در ظرف مسی با آب سالم بدون کلر تهیه شده باشد.

طبع سکنجبین در طب سنتی:

سکنجبین معمولاً از ترکیب سرکه و عسل یا شکر تهیه می‌شود و نوع ساده آن مزاج گرم و خشک دارد. شربت سکنجبین در طب سنتی را براساس یک جزء پایه شیرین یا حلو و یک جزء پایه ترش یا حامض که براساس نوع بیماری انتخاب می‌شود، تهیه می‌کنند. برای بخش ترش سکنجبین می‌توان از انواع سرکه‌های انگوری، سرکه سیب و سایر سرکه‌ها یـا از تمبر هندی، آب‌لیمو، آب‌نارنج و... استفاده کرد. حتی می‌توان از یک سرکه مانند سرکه انگوری با درجات مختلف ترشی، انواع سکنجبین را تهیه کرد. برای بخش شیرین نیز می‌توان از عسل، شکر سرخ، شکر سفید، شیره و امثال آن استفاده کرد. ازاین‌رو با توجـه بـه انتخاب این اجزاء می‌توان سکنجبین‌های متنوع با طبع‌های مختلف و کاربردهای متفاوت تهیه کرد. چنین تنوعی در سکنجبین باعث شده که بتوان آن را برای فصول و مزاج‌های مختلف در افراد سالم به‌عنوان یک نوشیدنی مناسب توصیه کرد.

سکنجبین برای گرم‌مزاج‌ها

شربت سکنجبین برای افراد دارای مزاج گرم باید مقدار سرکه‌اش بیش‌تر باشد. شربت سکنجبین نعنایی، سکنجبین با عرق کاسنی و شربت سکنجبین و خیار از بهترین انواع سکنجبین در طب سنتی برای افراد گرم‌مزاج (مزاج صفراوی و دموی) است که علاوه‌ بر خنک‌کردن کبد، قلب و رفع تشنگی اندام‌ها، به‌سادگی سموم بدن را از طریق کلیه‌ها دفع می‌کند.

سکنجبین برای سردمزاج‌ها

در تهیه شربت سکنجبین برای مزاج‌های بلغمی و سوداوی، باید میزان عسل آن خیلی بیش‌تر در نظر گرفته شود. همچنین سکنجبینی که با شیره انگور یا شیره خرما تهیه شود نیز برای این افراد مناسب است.

سکنجبین را با چه غذاهایی باید خورد؟

به‌طور کلی بیش‌ترین نحوه مصرف سکنجبین در طب سنتی خوردن آن همراه با کاهوست که سردی طبع کاهو را تعدیل می‌کند. سکنجبین به‌صورت شربت تهیه‌ شده با آب خنک نیز از نوشیدنی‌های دلچسب تابستانی است که گرمی و عطش را کاهش داده، درصورت استفاده دارویی از سکنجبین می‌توان آن را با تخم گیاهان عرق نعناع، رازیانه، آب زرشک و عرق کاسنی ترکیب و طبق نظر متخصص طب سنتی مصرف کرد. همانطور که گفته شد، طبع سکنجبین براساس تنوع در اجزای پایه ساخت آن و نسبت اجزای ترش و شیرین به‌کاررفته در تهیه سکنجبین تعیین می‌شود که باعث تغییر در طبیعت نهایی آن و درنتیجه نحوه و شدت اثر درمانی آن می‌شود؛ بنابراین درصورتی‌که قصد مصرف سکنجبین برای درمان را دارید، حتماً از ترکیبات تشکیل‌دهنده آن مطلع شوید.

خواص سکنجبین یا سرکنگبین:

 پاکسازی کننده کلی بدن از جمله کبد، مغز، عروق، مفاصل، کاهش چربی خون

 تسکین عطش.

باز کردن انسداد عروق، رفع سر درد، تقویت معده، کبد، درمان کبد چرب، غلظت خون و… مفید است.

اگر سرکه و عسل برابر باشد بری بیمارهای بلغمی، باز کردن انسداد عروق، تقویت کبد و معده و تب های مزمن نافع است.

ولی اگر از سرکه و شکر سرخ برابر استفاده شود، مزه آن ترش خواهد بود و نوشابه مایل به سردی است و برای رفع صفرا، تب، باز کردن انسداد عروق، رفع تشنگی، ناراحتی های طحال، کبد و معده مصرف می شود.

شربت سکنجبین یکی از بهترین نوشیدنی ها در " طب سنتی" است که التهاب ناشی از گرما را می‌کاهد و در نهایت سموم بدن را به همراه ادرار یا عرق بیرون می‌آورد.

می‌تواند ملین و مسهلی مفید باشد.

اگر سکنجبین با تخم کاسنی و کمی گلاب تهیه شود، نوشیدنی پرسودی خواهد شد و خصوصا برای آنهایی که طبعی گرم داشته یا کسانی که مبتلا به نفخ هستند منافع زیادی دارد، ولی برای مبتلایان به زخم معده زیان‌بخش است.

مصرف آن نفوذ غذا به سلول‌های بدن از جمله سلول‌های کبد را افزایش می‌دهد.

اگر کاهو را با سکنجبین یا سرکه بخورید، اشتها آور است.

اگر آب پخته کاسنی را با سکنجبین میل کنید بهترین داروی تب‌های طولانی و مداوم است.

 اسطوخودوس گیاهی است بی ضرر که همه می‌توانند از آن استفاده کنند. فقط برای اشخاص صفراوی مزاج خوب نیست و باعث آشفتگی می‌شود. اینگونه اشخاص باید آنرا با سکنجبین یا کتیرا بخورند.

اگر فردی در معده خلط صفرای غالب دارد حتما باید هندوانه را با سکنجبین مصرف کنند زیرا هندوانه لطیف است بلافاصله به سمت خلط صفرا می رود.

در دفع سنگ کلیه و دفع سنگ های ادراری سکنجبین با هندوانه توصیه می شود زیرا مدر است.

دارای قدرت تکه تکه کردن (تقطیع) مواد لزج بدن است که به سطح و جدار مجاری می چسبند و سبب انسداد مجاری می شوند.

سکنجبین داروی لطیف کننده مواد غلیظ بدن است.

درمان خارش، اگزما و حساسیت پوستی

مرطوب نگه داشتن دهان

ملین است یعنی شکم را نرم می کندو خلط ها را از رگ های بدن دفع میکند و برای دستگاه گوارش مفید است.

خلط های سینه را پاک میکند.

رطوبت موجود در معده و روده را نضج (قابل دفع کردن) میکند و آن را با اجابت مزاج دفع میکند.

درمان سوء مزاج های گرم و خشک تا سوء مزاج های سرد و تر

مضرات شربت سکنجبین

شربت سکنجبین همانطور که در بالا اشاره کردیم، خواص بسیاری برای سلامتی دارد. درصورتی‌که در مصرف این نوشیدنی خوشمزه زیاده‌روی نشود، عوارضی ندارد.

با این حال، توجه به این نکته لازم است که این شربت قند و کالری زیادی دارد. اگر بیش از حد آن را بنوشید، ممکن است باعث افزایش قند خون، بیماری دیابت و چاقی شود.

بر اساس طب سنتی، شربت سکنجبین طبع سردی دارد و برای کسانی که سرد مزاج هستند، ممکن است عوارض داشته باشد. مصرف بیش از حد آن باعث سردرد و دل‌درد در این افراد می‌شود.

همانطور که قبلا گفتیم، شربت سکنجبین، ملین است. اگر زیاد آن را بنوشید ممکن است دچار اسهال شوید. این شربت به تامین آب بدن در تابستان کمک می‌کند، با این وجود، اگر زیاد استفاده شود، ادرارآور است و آب بدن را کم می‌کند.

موارد منع مصرف سکنجنبین:

 در معده‌های سرد و ضعیف، مبتلایان به ضعف اعصاب، مبتلایان به دردها و مشکلات رحم، مبتلایان به تکرر و قطره قطره آمدن ادرار و سایر مشکلات مثانه، مبتلایان به زخم‌های گوارشی، در زمان حالت تهوع

 در این موارد هرقدر ترشی سکنجبین بیشتر باشد عارضه بیشتری دارد.

توجه : کسانی که دچار سرماخوردگی شده اند و آنهایی که مبتلا به رعشه و دردهای عصبی هستند حتما باید از سکنجبین دوری کنند.

بهترین زمان مصرف سکنجبین

استفاده از سکنجبین در افراد گرم مزاج و در فصل تابستان مناسب است که به ویژه همراه با کاهو برای کاهش حرارت و ایجاد آرامش توصیه می‌شود  ولی در زمستان و شدت سردی هوا بهتر است سکنجبین را نیم گرم استفاده کرد تا گرمی عارضی سکنجبین سبب پخته شدن مواد(نضج) شود.

مصرف کاهو و سکنجبین

در طب سنتی مزاج کاهو سرد و تر است و سکنجبین مزاج گرم و خشک دارد به این دلیل که سکنجبین از ترکیب سرکه و عسل درست می‌شود که به اندازه معین جوشانده شده و اثرات گرم و خشکی را بر جای می‌گذارد، در واقع اثرات گرم و خشک سکنجبین با اثرات سرد و تر کاهو تا حدودی یکدیگر را خنثی می‌کنند. با توجه به اینکه کاهو خواب آور، مسکن و ضد درد است می‌تواند به همراه سکنجبین مصرف شود و عارضه‌ای نیز به همراه نداشته باشد.

انواع سکنجبین

انواع سکنجبین در طب سنتی بنا به نظر عقیلی در کتاب گرانقدر قرابادین کبیر حدود 1260 نوع می باشد و فرموده اند اگر طبیبی انواع سکنجبین را بشناسد در درمان به داروی دیگری نیاز نیست.

به برخی از انواع سکنجبین ها که در پزشکی امروز کاربرد بیشتری دارند اشاره می کنیم.سکنجبین عسلی،سکنجبین افتیمونی، سکنجبین رمانی،سکنحبین راسنی.

سوالات متداول :

نوشیدن شربت سکنجبین باعث لاغری می‌شود؟

خیر. سکنجبین سرشار از قند است و مصرف زیاد آن باعث چاقی می‌شود. اگر به اندازه مصرف شود، ملین است و به مشکلات گوارشی افراد چاق کمک می‌کند.

شربت سکنجبین چه خطراتی دارد؟

مصرف زیاد آن باعث افزایش قند خون، خطر بیماری دیابت، افزایش وزن و از دست دادن آب بدن می‌شود.

شربت سکنجبین و خاکشیر برای سرماخوردگی خوب است؟

بله. باعث کاهش تب، بهبود درد گلو و افزایش انرژی در این دوران می‌شود.

آیا سرکه عسل را فاسد می کند؟ منظور از این روایت چیست؟

در روایتی آمده سرکه عسل را فاسد می‌کند، باید گفت که در این روایت مراد طعم شیرین عسل است که با سرکه تغییر می کند و نه بین رفتن خاصیت عسل  زیرا در روایات دیگر دستور به ترکیب سرکه و عسل داده‌شده.

آیا حرارت خاصیت عسل را ازبین می برد؟

 شاید گفته شود که حرارت خاصیت عسل را از بین می‌برد ولی با توجه به روایات در بسیاری از داروها عسل جوشانده می‌شود و درعین‌حال خاصیت هم دارد، مانند داروی حضرت محمد (ص) یا داروی شافیه.

کلام آخر

شربت سکنجبین یکی از نوشیدنی‌های سنتی و اصیل ایرانی است. عطر و طعم خاطره‌انگیز این نوشیدنی، از گذشته در سفره‌های ما ماندگار شده ‌است. شربت سکنجبین می تواند برای بیش از هفتاد درصد بیماری ها مفید واقع شود. یک داروی قابل انعطاف بوده که حتی با تشخیص اشتباه نوع بیماری اثر سوء ندارد و بسته به نوع بیماری ترکیبات این دارو قابل تغییر است.

این شربت از برگ‌های نعنا و عسل تهیه می‌شود و فواید زیادی برای دستگاه گوارش دارد. با این حال، متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند، در مصرف انواع شربت زیاده‌روی نکنید، زیرا قند زیادی دارند و ممکن است سلامتی شما را به خطر بیندازند.

منابع

فرهنگ فارسی عمید- تألیف حسن عمید- جلد دوم سایت آشپز آنلاین _ مجله آفتاب[پیوند مرده]_ سایت تبیان _ سایت روزنامه­_ وبلاگ  انسان‌شناسی در دنیای امروز_سایت مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی

سایت تبیان

محمد عبادیانی، داروهای آبدست طبیب در مکتب طب ایرانی

مجله طب سنتی اسلام و ایران

برگرفته از سایت دکتر روازاده و…

 مباحث درسی استاد یوسفی

تهیه شده توسط:

خانم محمدی، عضو تحریریه صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی