دو بیماری شایع در بارداری

مقدمه

 دیابت و فشار خون دو مورد از بیماری‌های بسیار شایع در بارداری است دلیل اهمیت مطالعه این دو بیماری عوارض متعدد ایجاد شده آنهاست که شامل مرگ های مادری و نوزادی، زایمان زودتر از موعد و تولد نوزاد نارس می باشد.

دیابت در طب رایج

 یک بیماری شایع در کل دنیا می باشد که نزدیک به 371 میلیون نفر به آن مبتا هستند . و همین تعداد افراد در معرض خطر عوارض وابسته به آن مثل بیماریهای چشمی ،کلیوی ، زخم پا، قطع عضو ، بیماریهای قلبی عروقی  و عفونت ها می باشند که این عوارض با افزایش سطح مراقبت ها و اصلاح قند خون و فشارخون و اختلالات چربی قابل پیشگیری هستند.

هورمون انسولین در سوخت و ساز کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها نقش دارد و فقدان آن باعث افزایش سطح گلوکز در مادر می شود و دیابت را ایجاد می کند.

انواع دیابت

الف ) دیابت نوع 1 یا وابسته به انسولین 

این نوع دیابت بیشتر در کودکان و نوجوانان بروز می کند وحدود ۵ تا ۱۰ درصد دیابتی‌ها را شامل می شود. در این نوع دیابت سلول های بتای لوزالمعده که مسئول ترشح هورمون انسولین هستند از بین رفته یا غیر فعال می شوند و جهت کنترل قند حتما باید انسولین تجویز شود .

علل بروز دیابت نوع 1

1-    ارث

2-    بیماریهای سیستم ایمنی

3-    بعضی ویروس ها

4-    استرس و فشارهای عصبی

مهمترین علائم دیابت نوع 1

1-    تکرر ادرار

2-    پرنوشی

3-    پرخوری

4-    احساس ناگهانی خستگی

5-    کاهش وزن بدون دلیل

6-    تاری دید و احساس سوزش و مورمور شدن دست و پا

7-    تاخیر در التیام زخم ها

 

ب) دیابت نوع 2  یا غیر وابسته به انسولین

بیشتر در سنین بالا و بعد از 40 سالگی رخ می دهد .در این نوع دیابت هورمون انسولین در بدن وجود داشته ولی میزان حساسیت سلول ها نسبت به آن کاهش می یابد و بدن نسبت به انسولین مقاوم می شود. اغلب این بیماران چاق هستند و کاهش وزن در آنها به کنترل بهتر قند کمک می کند .رعایت رژیم غذایی و ورزش در این نوع دیابت بسیار مهم است .

مهمترین عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع 2

1-    سن

2-    نژاد

3-    سابقه خانوادگی

4-    اضافه وزن و چاقی

5-    سابقه نازایی ، سقط های مکرر

6-    سابقه دیابت بارداری در حاملگی های قبل               

                               بیشتر بخوانید : کاربرد عسل در طب سنتی

ج )دیابت بارداری

 حدود ۴ درصد از زنان در طول بارداری به این نوع دیابت مبتلا می‌شوند و بعد از زایمان از بین می رود. عدم تحمل گلوکز که فقط در دوران بارداری دیده می شود و تشخیص آن در حاملگی بر اساس غیرطبیعی بودن آزمایش تست تحمل گلوکز است.بنابراین حفظ گلوکز مادر در حالت ناشتا بین ۷۰ تا ۹۰ و گلوکز یک ساعت بعد از غذا زیر ۱۳۰ حائز اهمیت است.

اگرخانم مبتلا به دیابت  تصمیم به بارداری دارد آموزش‌های اولیه قبل از حاملگی از اهمیت فراوان برخوردار است. امروزه عواملی مانندعدم تحرک کافی، دیابت قبل از حاملگی و عوارض آن باعث افزایش میزان ناهنجاری‌ها در جنین شده است.  وزن کردن مرتب بیمار، تقسیم کالری دریافتی غذا بین شش وعده غذایی (سه وعده اصلی و سه وعده فرعی)، کنترل گلوکز خون با مصرف انسولین و ورزش از دیگر اقدامات موثر در این دوران می باشد.

عوارض دیابت در مادر و جنین :

یکی از بیماری های شایع که در مادران باردار باعث ناهنجاری های مادرزادی در فرزند می شود دیابت است که عواملی مثل ژنتیک و محیط در بروز آن نقش دارند.

در صورت عدم تشخیص به موقع باعث افزایش سقط، ناهنجاری‌های جنینی، نارسی، عفونت های کلیوی مادر، مسمومیت حاملگی، دفع مدفوع جنین در رحم مادر و مشکلات تنفسی نوزاد می‌شود.

درمان

اساس درمان مناسب در دیابت حاملگی شامل موارد زیر می باشد :

1-    ورزش هایی که به تحمل وزن نیاز ندارند.

2-     رژیم غذایی ( کاهش مصرف چربی ها و میزان کالری دریافتی روزانه باید بین ۲۰ تا ۲۵ کیلو کالری باشد)

 

دیابت بارداری از نظر طب سنتی

بیماری دیابت از نظر مزاج شناسی در طبقه بندی بیماری های گرم صفراوی قرار می‌گیرد. اما ممکن است در مزاج هایی با ویژگی غلبه خشکی مثل سودا نیز دیده شود.

صفرا یا خلط های خشک در سوخت و ساز مواد غذایی دخالت شدید دارند. افزایش آن باعث سوختن مواد غذایی و تولید حرارت در اندامها می‌شود. بنابراین بیمار با تظاهراتی مثل عدم تحمل گرما و گرگرفتگی، عطش، اشتهای زیاد و گرسنگی های زودرس روبرو می شود. از طرف دیگر دستگاه ادراری حجم دفع ادرار را افزایش داده و تلاش می‌کند مواد زائد را از بدن دور کند و لاغری بیمار به این صورت توجیه می‌شود. هرچه گرما در بدن افزایش یابد تولید انسولین در بدن کمتر شده و بیمار به داروها وابسته تر می شود.

داروهای کنترلی مانند انسولین و داروهای خوراکی ضد قند فعالیت مغز را برای تولید انسولین کاهش داده و بنابراین بیمار کاملاً به انسولین وابسته می شود و اگرچه با این داروها قند خون کاهش می‌یابد اما بیماری را مزمن و امکان درمان طبیعی را از بین می برد.

                                               بیشتر بخوانید : گلو درد

تدابیر دیابت در بارداری در طب سنتی

1-    رژیم غذایی ضد قند

2-    به حداقل رساندن مصرف برنج و شیرینی جات

3-    نرمش و تحرک مناسب ویژه بارداری

4-    مصرف قره‌قات به صورت جوشانده و دم کرده، اسفرزه، بولاغ اوتی،به تناوب و مقدار لازم

5-    3 قاشق غذاخوری خاکشیر و یک قاشق مرباخوری اسفرزه و یک قاشق چای خوری پودر سماق را مخلوط کرده وصبح ناشتا آرام میل شود.

6-     آبغوره خانگی یک و نیم لیتر، پودر سماق، رب انار خانگی، تخم خرفه و تخم اسفرزه از هر هرکدام ۷۵ گرم را با هم مخلوط کرده ۴۸ ساعت در هوای معمولی نگه دارید پس از صاف کردن در ظرف شیشه ای یا استیل یا لعابی در یخچال نگهداری کنید و ۱۰ صبح ۴ عصر و شب قبل از خواب هر بار نصف استکان با نصف استکان آب مخلوط و میل شود.

7-     دمنوش برگ زیتون و برگ گردو.

8-      آبزن حمام کاهش دهنده قند خون که از طریق پوست صفرا را دفع و قند را کاهش می‌دهد که حاوی : سدر نیم کیلو، مورد۴۵۰ گرم، حنا ۵۰ گرم. هر روز یک استکان تا یک لیوان آن را با سرکه و کمی آب و ۲ تا ۳ قاشق روغن زیتون مخلوط کرده و سر و بدن را با آن بشویید.

9-    از هر کدام به مقدار مساوی روزی سه بار هر بار یک کف آن را در یک لیوان آب جوش کم کم با دست خرد کرده و بعد از ایجاد لعاب آن را میل کنید.

10-       گل نیلوفر، مصطکی، ، ترشک و آبغوره را مخلوط و نیم کوب کنید و هر بار ۳ قاشق غذاخوری در ۶ لیوان آب روی شعله ملایم بجوشد تا به ۳ لیوان برسد صاف کنید و روی شعله مجدداً آنقدر بجوشانید تا غلیظ شده و مانند شکلات سفت شود تکه تکه کنید و هر چندین بار در دهان گذاشته و بمکید.

فشار خون در طب رایج

افزایش فشار خون زمینه‌ساز بیماری‌های خطرناکی مانند سکته های قلبی و مغزی و از مهمترین عوامل مرگ و میر در جوامع امروز به شمار می رود و در طب نوین کنترل آن با داروهایی از قبیل دیورتیک ها، متیل دوپا، هیدرالازین، ایندرال و کاپتوپریل انجام می‌شود

تعریف فشار خون

نیرویی که خون را در رگها به گردش در می آورد و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن می رساند و توسط حرکت عضلات قلب و شریان ها ایجاد می شود.

فشار خون بالا

در صورتی که عروق بدن توانایی انبساط و انقباض خود را به دلایل مختلفی از جمله رسوب چربی ها از دست بدهند فشار خون بالا ایجاد می شود . میزان شیوع آن در خانم ها با سن رابطه مستقیم دارد و پس از 50 سالگی افزایش می یابد.

علائم فشار خون بالا

معمولا بدون علامت است و قاتل خاموش نامیده می شود .ولی علائم کلی شامل :

1-    سردرد در ناحیه پس سر

2-    سرگیجه

3-    تاری دید

4-    تپش قلب

5-    خستگی زودرس

6-    درد قفسه سینه

عوامل خطر زمینه ساز بیماری فشار خون بالا

1-    سابقه خانوادگی

2-    سن و جنسیت

3-    کم تحرکی

4-    چاقی

5-    مصرف زیاد نمک

                          بیشتر بخوانید : تدابیر بیخوابی در طب سنتی

انواع فشار خون بالا

1-      فشار خون بالای اولیه (95 درصد موارد) : علت آن نامشخص است و عواملی همچون سن بالا، جنسیت، مصرف نمک، چاقی، دیابت و سابقه خانوادگی از علل آن است

2-    فشار خون بالای ثانویه ( ۵ درصدموارد): علت آن اختلال در تغییر ترشح هورمونها و یا عملکرد کلیه ها و غدد فوق کلیوی است.

3-     فشار خون بارداری

انواع فشار خون بارداری

الف) پره اکلمسی یا مسمومیت حاملگی : عمدتاً در زنان زایمان نکرده بروز می کند و علائم آن ورم، افزایش فشار خون و پروتئین در ادرار است.

ب) اکلمسی:علائم پره اکلمسی همراه با تشنج است

ج) فشار خون مزمن : قبل از حاملگی وجود داشته و بعد از زایمان نیز ادامه دارد.

د) اضافه شدن پره اکلمسی بر روی فشار خون مزمن

ه) فشار خون گذرا: افزایش فشار خون بعد از اواسط حاملگی یا در ۲۴ ساعت اول بعد از زایمان بدون علائم دیگر پره اکلمسی

تدابیر فشار خون در بارداری در طب سنتی

  ابتدا زمینه های ایجاد فشار خون در دستگاه گوارش پاکسازی می شود و سپس به پاکسازی عروق خونی و دیواره‌های ضخیم داخل عروق می‌پردازد.

در مورد خانم های باردار اگر کنترل فشار قبل از بارداری باشد بهتر است اما در طول بارداری افزایش فشار خون در زنانی که از قبل دچار سوء مزاج بوده‌اند بیشتر رخ می‌دهد.

درمان فشار خون در زمان بارداری با زمان قبل از بارداری متفاوت است

1-    در صبح ناشتا :

یک قاشق غذاخوری ترنجبین در یک و نیم لیوان آب جوش حل کرده صاف شود و داغ داغ روی سه قاشق غذاخوری ریخته و صاف کنند و پس از خنک شدن میل کنند و تا دو ساعت بعد چیزی نخورند

یا

۳ قاشق غذاخوری خاکشیر را با یک قاشق مرباخوری اسفرزه و یک قاشق مرباخوری پودر سماق و یک قاشق مرباخوری رب انار مخلوط و به صورت شربت خنک میل شود

  آب گریپ فروت، آب هندوانه، آب شلیل یا هلو، آب انار، آب گرمک، آب انگور میخوش، آب آلبالو و آب روی ماست میل شود.

2-    ساعت بین صبح تا ظهر شربت هایی مانند اسفرزه، تخم شربتی، گلاب، بیدمشک، شربت بارهنگ و قدومه با عراق کاسنی .

۳ -    رژیم غذایی بر اساس غذاهای بسیار لطیف مثل شوراها، سوپهای پر از سبزیجات و میوه های خنک و شربت‌هایی مانند سکنجبین و ترنجبین و آبمیوه ها باشد.

 

منابع:

1-     خطرسنجی سکته های قلبی مغزی و سرطان/ شریفی نوید، دانیالی معصومه/ انتشارات پارسای سلامت/ سال ۱۳۹۵

2-     مجموعه پیک شفا/ موسوی سید محمد/ انتشارات زعیم/ سال ۱۳۹۰

3-    همراهی اختلالات فشار خون با دیابت بارداری /حسن نژاد آرش، لاریجانی باقر، مجله دیابت و لیپید ایران /بهار و تابستان 81/دوره 1/شماره 2

4-    راهنمای عملی دیابت ایران ، روش ها و اهداف / رضاقلی زاده عادله ، حشمت رامین ، لاریجانی باقر / مجله دیابت و متابولیسم ایران / سال 1386

5-    مروری بر گیاهان دارویی مورد استفاده در بیماری دیابت / فلاح حسینی حسن ، فخرزاده حسین ،لاریجانی باقر، شیخ سامانی امیر هوشنگ / ویژه نامه دیابت / سال پنجم / زمستان 1384

 

تهیه کننده :حمیده استقلال، عضو تحریریه صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی