۱۳ روش ایده آل برای پاکسازی بدن در طب سنتی
تدابیر پاکسازی بدن ( استفراغ ) درمبانی طب سنتی
مقدمه
از جمله علت های شایع در مراجعه بیماران به درمانگاها، مشکل گوارش و دیگرمسائل مربوط به آن یعنی تهوع و استفراغ می باشد، که در صورت درمان می تواند تا حدود زیادی زندگی عادی فرد مبتلا را مختل کند. در طب سنتی پاک سازی بدن از مواد زائد انواع گوناگون دارد و برای درمان هر کدام تدابیر لازم در نظر گرفته شده است.
پاکسازی بدن از مواد زائد (استفراغ) در طب سنتی به چه معناست؟
استفراغ به معنای دفع کردن آنچه که برای اندام ها و سلول ها غیر ضروری و مضر می باشد. استفراغ از ریشه فرغ به معنای آسایش است. و در اصطلاح طبی استفراغ به معنای خروج مواد زائد از بدن به هر شکل و نحوه ممکن است. به عبارتی دیگر استفراغ به معنای خارج کردن چیزی که لازم است از بدن خارج شود و به لحاظ کیفیت یا کمیت برای بدن آسیب زاست. به عبارتی پاکسازی بدن از اخلاط فاسد را استفراغ میگویند.
بحث پاکسازی آنقدر اهمیت دارد، که این اصل با سایر اصول سته ضروریه از جمله حرکت و سکون، خواب و بیداری، خوردن و آشامیدن و همچنین عوارض نفسانی ارتباط ویژه و مهمی دارد. برای مثال در دفع عرق، دلیل آن این است که یکی از راههای خروج ماده از بدن پوست است و مواد زائد در قالب عرق از بدن خارج می شوند.
برترین تدابیر پاکسازی بدن در فصل بهار
پاکسازی بدن از مواد زائد (استفراغ) به چند بخش تقسیم میشود؟
استفراغ به دو بخش ارادی و غیرارادی تقسیم میشود که لازمه حیات ما هستند و استفراغ به گونه های مختلف از بدن خارج میشود که درچارت زیر به آنها اشاره میکنیم و هر کدام را مورد بحث و بررسی قرار میدهیم.
چه موادی از طریق پاکسازی بدن از مواد زائد( استفراغ ) از بدن دفع می شود؟
۱.مدفوع و ادرار
مدفوع، فضله هضم اول است و به صورت ارادی دفع می شود و ادرار فضله هضم دوم میباشد. عوارض استفراغ شدید مدفوع ضعف قوه و روح لاغر شدن تشنج، عوارض ادرار بیش از حد، در صورتی که فردی مدام از داروهای ادرار آور استفاده کند با مشکلاتی چون عطش زیاد، تحلیل قوا و ارواح و خشک شدن بدن رو به رو می شود. ویژگی های این نوع استفراغ این است که در حالت میانه نرمی و خشکی باشد یعنی نه اسهال آبکی و سفت و استوانه ای و تکه تکه بلکه مانند قوام قیر نرم باشد و در شبانه روز حداقل یک مرتبه یا به تعداد وعده های غذایی دفع مدفوع داشته باشد و در صورتی که استفراغ مدفوع بیش از دو یا سه مرتبه در روز و به صورت نرم باشد باید از غذاها و ادویه جات قابض استفاده کرد مانند نان خشک و پنیر پلو ماش سماق همراه غذا استفاده از غوره زرشک سیب همراه غذا یا داخل غذا برای قابض بودن از سیب ترش استفاده کنید ادویه های قابض مانند آمله هلیله بلیله که وقتی با عسل ترکیب شوند یک گوارش خوب ایجاد می کنند.
۲.خون قاعدگی، نوعی استفراغ است که به صورت ماهانه از رحم زنان خارج می شود.و حبث آن بسیار مضر میباشد که یکی از علت‌های آن می‌تواند بلغم غلیظ یا سودا باشد که به سبب ضعف کبد و ضعف در هضم ایجاد می شود قدم اول درمان آن پرهیز از موارد مولد بلغم یا سودا است و به این منظور اصلاح کبد صورت میگیرد یعنی جهت پیشگیری از تولید مجدد عامل بیماری از گرم کننده ها و تقویت کننده های کبد مانند فندق زرشک و ریشه زرشک بسته به مزاج فرد استفاده می شود. قدم دوم بهترین‌درمان میتوان از خوراکی مخلوط پونه انیسون و رازیانه و بذر کرفس دم کرده سپس با عسل مخلوط شود و مصرف شود.
۳.عرق، فضله هضم های سوم و چهارم که فضولات اندامی و سلولی هستند به سمت پوست رفته و به دلیل در هم فشردگی روزنه های پوست خود به خود قابل دفاع نیستند باید از طریق عرق دفع شوند یکی از استفراغات مهم تعریق است زیرا یکی از بهترین مسیرهای دفع فضولات هضم سوم و چهارم از همین پوست از طریق عرق می باشد بهترین تدبیر برای عرق کردن و لطافت فضولات حرکت کردن است زیرا حرکت هم گرمی بخش می باشد و باعث لطیف شدن میشود و همین که اخلاط و فضولات را لطیف می کند و تحلیل می برد حرکت مبخر هم هست یعنی فضولات را از طریق بخارات از پوست خارج می کند و مسامات را باز میکند نکته قابل توجه در تدبیر عرق این است که برای دفع فضولات از طریق عرق نباید از دارو استفاده کرد بلکه در اثر حرکت و ریاضت باید عرق کند به این صورت که روزانه مرتب ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ورزش کرده تا کمی عرق کند و فضولات به طور مرتب از بدن خارج شود.چرک هم نوعی استفراغ بشمار میآید ، دفع از نواحی پوست بدن یا منافذ بدن صورت میگیرد.
۴.مو، در تدابیر استفراغ در طب سنتی آورده شده است که مو از فضولات دخانیه است در واقع وقتی هضمی در بدن اتفاق می افتد بخشی از فضولات آن ماده متکاثف یعنی درهم فشرده و قابل لمس هستند و یک سری فضولات دخانی است و اصلاً هیزمی را که آتش میزنید دود بلند می شود این دود توسط قوه لامسه قابل لمس شاید نباشد اما با چشم میتوان آن را دید بخشی از فضولات بدن ما که لطیف هستند به سمت سر می آیند یعنی به ارتفاعات صعود می کنند و در غالب مو دفع می‌شوند البته چون مسامات ریز است این فضولات در آنجا حبس و متراکم می شوند و ذره ذره به آنها افزوده می شود و مو شکل می گیرد.
۵.خون بواسیر، بیماری که قوه مدبره خون و فضله ناشی از این بیماری را دفع میکند.
۶.نزولات، مغز به عنوان عضو و رئیس دارای هضم است و اگر مغز قوی باشد یعنی دارای قوت مزاجی باشد آنگاه این فضولات آن قدر رقیق هستند که به راحتی دفع می شوند زیرا فضولات رقیق ازطریق ریزش به اندام‌های تحتانی یا بینی دفع می شود و یا این فضولات کثیف هستند که از ترشحات نسبتاً غلیظ که از مغز به پشت حلق می ریزد.
البته این فضولات فقط از مغز نیست بلکه بخار هایی که از معده به مغز می‌رود نیز ایجاد نزله میکند زیرا بخار گرم به عضو سرد می رسد و ترشح ایجاد می شود در کتاب حفظ الصحه و سیاست مدن شپش را جزء فضله هضم سوم شمرده‌اند و به همین دلیل درمان شپش سخت است چون باید بدن از فضولات پاک شود تا شپش به طور کامل از بین برود.
۷.منی، در تدابیر استفراغ در طب سنتی، منی استفراغ هضم چهارم است و دفع آن به شکل ارادی می باشد البته گاهی هم به صورت غیر ارادی در خواب یا حتی در بیداری ممکن است این دفع اتفاق بیفتد اما معمولاً دفع آن به صورت ارادی است و اگر میزان آن خیلی زیاد شود قوه مدبره با احترام آن را تدبیر می کند. در صورتی که استفراغ زیاد منی صورت بگیرد با مشکلاتی مانند ضعف حرارت غریزی و قوا رعشه یعنی عضو لرزیدن عضو لقوه که معمولاً باعث کج شدن معمولی یک طرف لب و پلک میشود و همچنین فلج شدن یا درد مفاصل و لاغری بدن و سایر امراض را به دنبال دارد. حکما بر اساس مزاج استفراغ منی که همان رابطه زناشویی میباشد از هفته دوبار تا ماهی یک بار استاندارد دانستند در مزاج های گرم و تر هفته ای دوبار و در مزاج های سرد و ضعیف ماهی یک بار طبیعی دانسته اند.
۸.قی، فرآیندی که در آن محتویات معده از دهان بیرون رانده می شود.
۹.مسهل، فرآیندی یا روشی یا دارویی که که آن فرد دچار اسهال میشود.
۱۰.فصد، خونگیری از ورید های بزرگ مثل باسلوق اسلیم در دست پا وزیر زبان را فصد گویند.
۱۱.حجامت، خونگیری از سطح بدن از مویرگ یا ورید های بسیار ریزاست در منابع طبی روایی از حضرت امام رضا علیه السلام نقل شده است که فاصله حجامت به فاصله سن می باشد مثلاً فردی ۲۰ ساله هر ۲۰ روز حجامت می کند گاهی منظور از حجامت حجامت خشک می باشد یعنی بادکش کردن است.
بهتر است بدانید که حجامت دو نوع می باشد نوع اول حجامت بلاشرط یا بدون تیغ که با بادکش انجام میشود و نوع دوم حجامت مع الشرط یا با تیغ که همراه با خون گیری میباشد. حجامت با خون گیری خود به دو بخش حجامت گرم و حجامت سرد تقسیم میشود. برای انجام حجامت باید به مواردی مانند آداب و شرایط مکان زمان سن شرایط قبل و بعد از حجامت و خواص و مضرات حجامت توجه داشته باشیم.
۱۲.زالو، از قسمتی از بدن میان بافت به صورت نیمه عمقی فضولات را توسط زالو در دفع میکند
۱۳.حمام، فرآیندی که منافذ پوست باز میشود و فضولات زیر پوست تحلیل رفته و از بدن خارج میشود به همین دلیل به نوعی استفراغ می باشد حمام دو نوع است یک نوع صرفاً شستن بدن می باشد حمام اصلی حدوداً یک ساعت طول می‌کشد و شامل کیسه سنگ پا است.
دلک، نوعی ماساژ طب سنتی است که در آن فرآیند با تحریک و تحلیل فضولات اقدام به خارج کردن آن از بدن می شود.
رابطه حرکت و سکون با استفراغ چیست؟
در مبحث تدابیر استفراغ در طب سنتی این گونه بیان میشود که آنچه باعث می شود فضولات زیر پوست تحلیل بروند و از درهم فشردگی و کثافت به لطافت تبدیل شوند و در نتیجه از منافذ پوست خارج شوند به واسطه حرکت و سکون است، پس می توان نتیجه گرفت حرکت و سکون است که می‌تواند زمینه استفراغ از راه پوست را فراهم کند.
تدابیر لازم جهت رفع استفراغ شدید در این زمینه خودداری از حرکت و سکون است و عوامل مسبب آن می باشد. و همچنین از خوردن مواد غذایی و نوشیدن آب در هنگام حرکت منع میشود.
رابطه خواب و بیداری در پاکسازی بدن از مواد زائد چیست؟
در مباحث مربوط به تدابیر استفراغ در طب سنتی میخوانیم که در خواب و بیداری همچنین بسیاری از فرآیندهای پاکسازی سلولی اندامها یعنی استفراغ در حال خواب شکل می گیرد، پس می توان نتیجه گرفت استفراغ با خواب و بیداری ارتباط مستقیم دارد.
در زمینه استفراغ شدید و ضعف بدن در این مرحله باید تدابیر لازم لحاظ شود از جمله منع نوشیدن مایعات قبل از خواب توصیه میشود در واقع منع مرطوب سازی معده مد نظر میباشد وهمچنین توصیه های که در بخش تدابیر به آن اشاره خواهیم کرد.
رابطه خوردن و آشامیدن با پاکسازی بدن از مواد زائد چیست ؟
استفراغ رابطه بسیار ویژه ومهمی با خوردن و آشامیدن دارد. به این صورت که هر خوردن و آشامیدن با فرایند احتباس به خرج قوه مدبره می رود و از طرفی هر خوردن آشامیدنی دارای فضولات ای است که باید با استفراغ دفع شود. بیان مبحث استفراغ در خوردن و آشامیدن بسیار مهم است زیرا بقای بدن بدون غذا محال است و از طرفی هر غذایی به طور کامل تبدیل به غذا نمی شود و از آن مواد زایدی باقی می ماند که در نتیجه به فرایندی جهت دفع مواد زاید استفراغ می گویند.
خواص روغن کنجد در مبانی طب سنتی
تدابیر پاکسازی بدن در طب سنتی
طب سنتی در درمان استفراغ بعضی روشهای درمانی توصیه می کند از به موارد زیر اشاره میکند.
۱.منحرف ساختن ماده از معده به سوی اندام ها
۲.بانداژ اندام تحتانی بیمار از بالا به پایین و سپس قرار دادن آنها در آب گرم
۳. گرم کردن اندام همراه با ماساژ قوی آنها در تسکین قی
۴. حجامت خشک اطراف ناف میان دو کتف و ساق پاها
۵. روزه داری و ورزش
۶. انحراف ذهن از تصور و ترسیم چیزهای مخالف طبع
۷. برای جلوگیری از قیر جذب ماده به سوی اندام بسیار سودمند است به خود به خصوص اگر این ماده از اعضای دیگر بجز مغز به معده ریزش کرده باشد.
۸. اگرهمراه با قی و غلبه غثیان هم وجود داشته باشد فصد مفید است.
مواد قابض معطر و کلیه مواد اشتها آور و جذاب در درمان تهوع و غیره سودمند است ترکیبی از آرد سماق همراه گیشنیز خشک و غنچه گل در کاهش وقوع قی مفید است.
۹. فرد بیمار مبتلا به قی شدیدبرای درمان باید غذاهایی که آسان هضم میشود بخورد و از نوشیدن آب سرد حمام کردن با آب سرد و مواجهه با هوای سرد به پرهیزد آرامش و روزه‌داری نیز مفید می باشد و همچنین می توان از دو جزء انار ملس و یک جزء آب برنج تهیه کرده صبح یک فنجان بنوشد برای رفع ترشی معده درد معده و استفراغ بسیار مفید است همچنین آشامیدن یک فنجان عرق اسپند دانه دار مفید می باشد.
تدابیر لازم جهت درمان استفراغ در منابع طب سنتی پایه سبب شناسی:
درمان قی و تهوع از تولید بلغم در معده ماهی شور با نان خورده شود و از نوشیدن آب منع شود تا زمانی که تشنگی شدید بر فرد غالب شود سپس از آبی که لوبیا تورو خردل نمک و عسل در آنجا جوشیده شده باشد بنوشد.
درمان قی و تهوع ناشی از تولید صفرا در معده به این صورت است که می توان آب انار میخوش آب به آب گلابی آب غوره آب زرشک آب سماق و آبلیمو به مقدار مساوی گرفته به جوشانند تا یک سوم آن باقی بماند سپس قند سفید داخل آن حل کرده به قوام بیاید و میل کنند و همچنین می توان حجامت خشک نزدیک ناف و بین دو کتف نیز مفید واقع شود.
اگر قی و تهوع ناشی از ضعف معده باشد فرد باید قبل از غذا بهانهام ماده نرم لیز کننده بخوراند و بعد از غذا مواد قابل داده شود سپس کمی قدم بزند تا غذا به معده سرازیر می شود بعد از آن حرکت را بیشتر کند معده را بازه ماده‌ای قبض کننده تقویت کند
اگر قی و تهوع ناشی از فساد غذا باشد در این نوع قی که به دنبال مصرف غذاهای فاسد رخ می دهد
ابتدا باید غذا را اصلاح کرده سپس مقویات خوشبویی معده گرم یا سرد را بنا بر موافقت مزاج بیمار مصرف کرد.
مضرات استفراغ شدید
۱.خشک شدن بدن
در هر استفراغ همراه ماده خون و روح از بدن خارج و کم می شود و وقتی روح گرم از بدن خارج بشود بدن زرد می شود مگر آن که در استفراغ سودا دفع می شود چون سودا سرد و خشک است پس گرما جایگزین می شود.
۲. انحلال قوه و ضعف
۳. ایجاد سده به دلیل اینکه از مسیرهایی به طور مدام برای استفراغ مکش ایجاد می شود تا مواد خروج پیدا کنند پس برای خروج ماده از این مسیرها عضو یا اندامی که در مسیر این استفراغ و مکش قرار گرفته است دچار انسداد می شود.
۴. بیماری تشنج نوعی اسپاسم عضلانی است.
نتیجه گیری:
با توجه به تدابیر پاکسازی بدن در طب سنتی میتوان نتیجه گرفت که استفراغ یکی از اصول سته ضروریه میباشد، که با همه اصول سته رابطه مستقیم دارد و با توجه به آنچه که در بحث استفراغ گفته شد استفراغ یعنی خارج کردن چیزی که لازم است از بدن خارج شود، ولی باید بدانیم که در افراد سالم به کار بردن داروهایی مانند داروهای قی آور یا مسهل ممنوع و مضر است، زیرا ماده ای که خارج می کند روح و قوه را هم همراه خود خارج می کند. استفراغی مفید است که فرد بعد از آن احساس راحتی و نشاط داشته باشد و احساس ضعف و سستی استفراغ فقط در صورت امتلاء و پری صورت میگیرد و هدف آن دفع مواد زاید و غیرضروری است. فردی که می‌خواهد استفراغ کند باید قوت کافی داشته باشد، لاغری و چاقی مفرط مانع از استفراغ است، زیرا در چاقی و لاغری شدید ضعف وجود دارد و در هنگام ضعف قوا استفراغ ممنوع است. یکی از شرایطی که در هنگام استفراغ مهم است شرایط روحی و روانی بیمار است که باید حتماً مدنظر قرار گرفته شود.
منابع:
مبانی سطح دو(سته ضروریه) _ دکتر علی یوسفی
...............................................................
تهیه کننده: سمانه عسگری ولاشانی_ دانشجو دوره مدرسی طب_عضو هیئت تحریریه صدای حکیم_دستیار استاد علی یوسفی
