تدابیر و درمان سنگ کلیه در طب سنتی

شناخت کلیه و تدابیر درمان سنگ کلیه

مقدمه

 سنگ کلیه یکی از بیماری های شایع در سنین مختلف است  و علت ایجاد آن منشا غذایی است. درواقع سنگ ها از جمع شدن مواد زاید و سخت شدن آن مواد تشکیل می شود و ما در این مقاله سعی داریم شما خواننده گرامی را با این اندام مهم بدن یعنی کلیه و تدابیر درمان سنگ کلیه در طب سنتی آشنا کنیم.

تشریح اندام کلیه و وظیفه ی کلیه در بدن

 «کلیه» در منابع طب شریف با نام هایی مثل «قلوه» و «گرده»  هم قابل جستجو است. کلیه ها در دو طرف مهره های پشت و نزدیک به دو مهره آغازین کمر قرار گرفته اند به گونه ای که کلیه راست کمی بالاتر از کلیه چپ است .شکل آن مانند نیم دایره ای است که پشت آن محدب است. هر دو کلیه دو کانال دارند که یکی به طحال و دیگری به مثانه می رود.روی هر کلیه غلافی وجود دارد که به آن «پیه کلیه» گفته می شود.کلیه از گوشت غلیظ تشکیل شده است و در آن عروق و شرایین  بسیاری وجود دارد.و اما وظیفه این اندام مهم  آن است که خونی که از عروق ماساریقا و رگهای طحال به کلیه می رسد، بخش آبی آن را جدا کرده و به سمت مثانه برای دفع می فرستد.

نکته بسیار مهمی در بحث کلیه و تدابیرامراض کلیه بلاخص سنگ کلیه مطرح است که اگر یک طب آموز به آن دقت کند می‌تواند با تدبر در این نکته به تدابیر حفظ و درمان و علاج انواع بیماری های کلیه پی دارد و آن نکته طلایی این است که کلیه در واقع از کبد و رگ ها، بخش آبی خون غیر خالص را جمع میکند و  آن را به سمت مثانه می‌فرستد. بنابراین از این جا دانسته می‌شود مهم‌ترین مشکلات کلیه از اخلاط ردیه و ناصالح بدن سرچشمه میگیرد .قبل از اینکه بخواهیم مفصل‌تر درباره تدابیر حفظ سلامت و بیماری های کلیه صحبت کنیم یک نکته جالب از عظمت این اندام می‌گوییم و آن این است که گوشت کلیه حس ندارد تا تیزی صفرایی که با آب به آن می رسد این عضو را اذیت نکند و بتواند آن آب را در خود نگه دارد تا در کلیه پخته و مهیای دفع  شود از طرفی مزاج کلیه سرد و تر است تا تیزی آب صفراوی آن  شکسته شود و وقتی این آب به مثانه می رسد آن را نسوزاند .دقت حکمای ما آنقدر ظریف است که در منابع ارزشمند خود به چرا های بسیار دیگری  درباره اندامها پاسخ داده اند مثل اینکه چرا کلیه راست بالاتر از کلیه چپ  است و یا  چرا در بدن دو کلیه داریم و چراهای لطیفه دیگری که در این مختصر نمی‌گنجد.

جهت آشنایی با تشریح اندام ها در دوره آناتومی شرکت کنید

تدابیر سلامت کلیه و جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه

 حالا که با شرح وظایف کلیه آشنا شدیم ناگفته پیداست که برای حفظ سلامت کلیه، پاکسازی بدن از اخلاط ردیه و اصلاح مزاج در اولویت اول است.پاسخ مفصل به این سوال که سوء مزاج چیست و راه های حفظ تعادل مزاجی کدام است در کلاس‌های پربرکت استاد یوسفی در مبانی طب یک و دو مفصل بحث شده است . در واقع نه تنها کلیه بلکه حفظ سلامت و درمان دیگر اندام ها نیز در گرو دانستن موضوع مهم مزاج  و سوء مزاج و تدابیر آن است.

امراض کلیه در طب سنتی

درباره امراض کلیه که انواع بسیاری دارد  به اجمال می‌توان گفت: در منابع طبی به موارد زیر اشاره شده است:

 سوء مزاج کلیه، لاغری کلیه، ضعف کلیه، ریح در کلیه ، ورم و سنگ کلیه ،زخم و قروح  کلیه، جرب در کلیه و دیابت

علت ایجاد سنگ کلیه

در این مقاله می‌خواهیم از میان سایر مشکلات کلیه درباره سنگ کلیه به تفصیل بیشتر صحبت کنیم. دانستن یک نکته باعث می‌شود اولاً علت تشکیل سنگ کلیه( که در منابع می توانید تحت عنوان حصات و رمل آن را جستجو کنید) و سپس راه علاج و تدابیر سلامت آن را  به خوبی در یابیم و آن نکته این است که کلیه عضوی است که هر ماده‌ای که چند روز در آن بماند در صورتی که نضج پیدا نکند و تحلیل نرود سخت می‌شود و به سنگ کلیه تبدیل می‌شود. بنابراین علت مادی سنگ کلیه ،ماده غلیظ سودا یا ماده لزج بلغم است و یا علت آن آماس و ورم گرم است زیرا ماده لطیف به دلیل سوء مزاج گرم ، سخت و خشک می‌شود و درنتیجه به سنگ تبدیل می‌شود. بنابراین هر دلیلی که سبب شود اخلاط زود جذب نشود و به جریان نیفتد و ماده به سبب خون ناصالح در کلیه بمانند عامل تولید سنگ و شن در کلیه است  البته به ندرت خون و چرک در کلیه تبدیل به سنگ می‌شود . مثلا سنگ کلیه در کودکان می‌تواند از شیر ناصالح و فاسد مادرشان باشد. البته سنگ کلیه یک بیماری موروثی نیز است 

تفاوت سنگ و شن کلیه در طب سنتی

 تفاوت سنگ و شن در کتاب شریف «طب  اکبری» آمده است که سبب مادی سنگ، رطوبت خام لزج است که  سخت می شود. اگر این غلظت شدید باشد سنگ و اگر چندان شدید نباشد،شن  پدید می‌آید .

انواع سنگ کلیه در طب سنتی و نوین

بر اساس نوع مواد زایدی که در ادرار وجود دارد انواع مختلفی از سنگ های کلیه می تواند ساخته شود

1-سنگ کلیه از نوع کلسیمی که رایج ترین نوع سنگ کلیه است.

2- سنگ کلیه از نوع سیستین که شیوع آن کمتر از انواع دیگر است

3- سنگ کلیه از نوع استرویتی که علت ایجاد این نوع از سنگ کلیه ، عفونت ها به خصوص عفونت های مجاری ادراری است.

4-سنگ کلیه از نوع اسیداوریک که علت ایجاد آن افراط در پروتئین های حیوانی است

علایم  سنگ کلیه در طب سنتی

 از کجا بدانیم به سنگ کلیه مبتلا شده ایم؟

 کدر شدن و غلیظ شدن ابتدایی ادرار و سپس صاف شدن ادرار، احساس  سنگینی و حالت کشیده شدن در پشت انگار چیزی به سمت پایین کمر آویزان است ،گاهی در همان طرفی که سنگ کلیه وجود دارد، پای فرد دچار درد یا بی‌حسی و مورمور شدن می شود. نکته قابل توجه : به طور کلی احساس سنگینی و کشیدگی در بخش پایینی پشتگاه همراه با دگرگونی حالت ادرار نسبت به حالت همیشگی نشان دهنده آغاز بیماری کلیه است و باید پیگیری شود.

 درمان سنگ کلیه در طب سنتی

سنگ کلیه با توجه به اینکه در اثر غلبه چه مزاجی و از سخت شدن کدام ماده ی لزج و غلیظ به وجود آمده اند متفاوت هستند .نکته‌ای که باید به آن طبیب ، دقیق توجه کند این است که در همه بیماری ها از جمله سنگ کلیه در تمام مراحل درمان توجه به مزاج و سوء مزاج بیمار اهمیت به سزایی دارد چون تا سوء مزاج را تشخیص ندهد نمی تواند علت مادی سنگ کلیه را تشخیص دهد و ماده را در کلیه ازاله کند و تا مزاج بیمار را تشخیص ندهد نمی‌تواند تدابیر و احیاناً ادویه های مورد نیاز را تجویز کند.

 اگر بخواهیم جزئی‌تر درباره روند درمان سنگ کلیه صحبت کنیم باید گفت: مراحل درمان می‌تواند به شرح زیر باشد

 1- با استعانت از خداوند و برحذر داشتن بیمار از گناهان و حقوقی که به گردن دارد و سبب مکافات عمل می‌شود درمان را آغاز کنیم

2-  بیمار را با پرهیزات سنگ کلیه آشنا می کنیم از جمله پرهیز از افراط در غذاهای غلیظ و دیر هضم مانند  شیر ها( بلاخص شیری که بخش آبی آن کمتر و بخش پنیری آن بیشتر باشد) ، گوشت شتر ،گاو میش،  نان فطیر تازه( نان بدون خمیر مایه) غذاهای سرخ کرده و فست فود، حلواهای لزج، گوشت گاو، میوه‌های دیرهضم، افراط در جماع،کم تحرکی ،خواب زیاد ،قرار گرفتن در سرمای شدید (به همین دلیل است که در مناطق سردسیر از قدیم رسم بر آن بوده که شال به کمر می‌بستند )،قرار گرفتن در گرمای شدید( بالاخص برای افرادی که دچار سوء مزاج گرم هستند)، پرخوری ، خوابیدن در حمام، ایستاده ادرار کردن ، شبها ایستاده آب خوردن ، آب و خوردنی بسیار سرد خوردن  و ...

3- مطابق با مزاج بیمار ، تدابیر غذایی و دوایی سنگ کلیه را ارائه می‌کنیم

شن کلیه با اصلاح مزاج و پاکسازی بدن از اخلاط مزاحم برطرف می‌شود و نیازی به داروهای قوی نیست اما سنگ کلیه علاوه بر رعایت تدابیر گفته شده به داروهای مفرد و مرکب نیاز دارد از جمله داروهای «مُفَتت» یعنی داروهای خرد کننده و ریز کننده سنگ و یا تدابیر خروج سنگ کلیه از طریق ادرار و داروهای مرکب مثل «رماد عقرب» دارویی «حجرالیهود»و داروهای بسیار دیگری که متناسب با مزاج های مختلف در کتب شریف طب به  تفصیل بیان شده است اما در اینجا به اختصار به مفردات مفیدی که بالخاصیه برای کلیه مفید هستند اشاره می‌کنیم

مفردات مفید در درمان سنگ کلیه در طب سنتی

انجیر، نارگیل ،بادام بالاخص بادام تلخ، عسل ، سیاهدانه، عرق خارشتر و خارخاسک ،گزنه، ریشه کبر، تخم خیار، تخم خربزه، دم کرده شوید و جعفری، دم کرده بولاغ اوتی همراه با بن سرخ (تره کوهی)

و غذاهایی مثل آش جو و شنبلیله و سایر غذاهای لطیف مثل تخم مرغ نیم برشت،  نخود آب ، کدو حلوایی و شلغم و... و مفردات حیوانی مثل زهره بزکوهی

  مهمترین داروی مرکب که در واقع غذایی ارزشمند است  و حتماً باید در دستور درمان سنگ کلیه با هر علت مادی قرار بگیرد ،سکنجبین طبی است

ماءالشعیر طبی  ماء الجبن افتیمونی  نیز بنا بر نظر طبیب بالاخص در مواردی که علت سنگ، ماده سودا است بسیار ضروری است

اما دوا ها و تدابیر غیرخوراکی عبارت است

 از نوره مالی ،روغن مالی، بادکش، نشستن در آب گوگرد ،فصد رگ باسلیق ، حجامت، حقنه و اماله کردن با داروهای متناسب با مزاج  تحت  نظر طب معالج است.

 در آخر نظر شما را به نکته ای ظریف در بحث درمان جلب می کنیم :

برای نضج  اخلاط در بیماری سنگ کلیه در ابتدای درمان از مسهلات استفاده نمی کنیم زیرا داروهای مسهل ،مواد را از اندام های فوقانی به پایین می آورند و این سبب فشار مضاعف بر کلیه می شود و رنج آن را دو چندان می کند. بلکه در ابتدا از قی کردن  برای دفع اخلاط اضافی استفاده می شود و پس از آن از داروهای مسهل و مدر متناسب با مزاج بیمار استفاده می شود.

جزییات بیشتر و مفصل تری نیز درباره تدابیر خروج سنگ کلیه حتی سنگ های بزرگ در منابع وجود دارد اعم از تدابیر دوایی خوراکی و یداوی و انواع مسکن ها و مخدر هایی که هنگام شدت درد می توان تجویز نمود  و حتی در منابع کهن به جراحی هنگام گیر کردن سنگ نیز به تفصیل پرداخته شده است

منابع:

قانون ، ذخیره خوارزمشاهی، یادگار در دانش پزشکی و داروسازی ، معارف گیاهی ، خلاصه الحکمه،دفع المضار الکبر هم ابدان الانسانیه، مخزن الادویه، دایره المعارف گیاهان داویی، نسخه شفا، مبانی طب یک و دو استاد یوسفی

تهیه شده توسط مریم بنایی عضو تحریریه آموزش صدای حکیم و دستیار استاد یوسفی