همه چیز در باره ی کنگر از دیدگاه طب سنتی
بسم الله الرحمن الرحیم
همه چیز درباره کنگراز دیدگاه طب سنتی
امروزه بیش از هرچیز، نگاه ما آدمیان به سمت وسوی خوراک مناسب متمرکز شده است.
لذا ضرورت بررسی میطلبد تا با پرداختن به علم گیاهان دارویی ونقش آن در تغذیه ودرمان،
سهم خویش را ادا کنیم.
مقدمه
خداوند متعال در قرآن کریم از طبیعت و گیاهان به عنوان "نعمات بزرگ" نام برده است.
با اشاره به ذکرعباراتی مانند جنات، ریاحین، اشجار، انهار، حدایق، ونباتات و...
در این کتاب الهی، میتوان به عظمت لفظ و نهایتا کاربرد آنها در زندگی ابنا بشر پی ببریم.
در این مقاله سعی شده تا برگی از صفحه ی هستی را گشوده و به ذکر خواص گیاه دارویی
"کنگر" درطب سنتی بپردازیم.
فهرست مطالب
نام علمی گیاه کنگر
نام های محلی گیاه کنگر در طب سنتی
نکاتی در مورد قدمت کنگر وشناخت آن در بین مردم دنیا
رویشگاه گیاه
مشخصات گیاه
نکته
تفاوت کنگر صحرایی وحشی با بقیه ی نژاد ها
طبع گیاه کنگر
ترکیبات و مواد موثره گیاه
خواص درمانی ودارویی گیاه کنگر در طب سنتی
ویتامین های موجود در گیاه کنگر
موارد منع مصرف گیاه کنگر
عوارض مصرف واثرات جانبی
نکاتی برای خانم های باردار
نحوه ی استفاده وطرز مصرف
ارزش غذایی 100 گرم پخته شده ی گیاه کنگر
نسخه های شفابخش
تداخلات دارویی
نتیجه گیری
بیشتربخوانید:ازسیرتاپیازخواص کاکوتی درطب سنتی
نام علمی انواع کنگر
نام علمی کنگر بسته به گونه های آن متفاوت است.
نام علمی کنگر صحرایی Gundelia ttournefortii
نام علمی کنگر فرنگیCynara scolymus L
نامهای محلی گونه های کنگردر طب سنتی
کنگر وحشی یا صحرایی که خودرو است.
کنگربستانی( کشت شده در بستان وباغ )
ارده شاهی، خربق، عکرب،کعرب، کندل، خرشف، عکوب ( در زبان عرب)، حرشف بستانی، خرشوف
خرشف السطوح، انکنار، ارض شوکی( سوریه)، کنگریس( رومی).
زلم،کنگر سفید(رک شوکه البیضا)، کنگر فرنگی (onopordon acanthium).
الخرشف ( به نقل از مخزن عقیلی).
لغنا (در زبان سریانی)
حرشف به معنی فلس ماهی است.( hurshuf ).
حرشف بری کبیر، حرشف بری صغیر، الکنجر یا کنگر فارسی ( درکتاب اغذیه رازی از ان نام برده شده است).
خرنوب الکبیر( به نقل از کتاب ابو سعید ابوالخیر).
در ترجمه ی کتاب اطیوس می گوید: "خرنوب الکبیر" همان "کنگر" است.
کنگر زد ( صمغ کنگر)، آرتی شو( کشور فرانسه).
نام انگلیسی: (گلوب آرتی چوک)
Glob Artichoke))
نکاتی در قدمت شناخت کنگر در جهان در طب سنتی
کتاب المنصوری فی الطب در قدمت شناخت کنگرازجانب مسلمین چنین می نویسد:
"عربها از گذشته ی دور کنگر را می شناختند. بعد از فتح اندلس، کنگر را به آنجا بردند وکاشتند
ودر آنجا فرانسویان به مزاجشان خوش آمد و آنرا "آرتی شو" نامیدند".
باتوجه به شباهت نام انگلیسی وفرانسه وذکرآن در کتاب "المنصوری فی الطب"، می توان نتیجه
گرفت که :
کنگریک گیاه صحرایی وحشی وبومی مناطق کوهی ودشتی است.
چون مکان اعراب شبه جزیره عربستان بوده است نه مدیترانه.
بلکه به مرور زمان دراثر کشت به "گونه های بستانی و فرنگی" تبدیل شده است.
بیشتربخوانید:کاربردی ترین خواص شیر گاو درطب سنتی
رویشگاه کنگردر طب سنتی
این گیاه مناطق کوهستانی وسنگلاخی را می پسندد. و تغییرات زیاد دما را تحمل می کند.
کنگر از نظر آب وهوایی در مقابل سرما وخشکی هوا مقاوم است.
کوه های مناطق شمال غربی کشور، استانهای فارس، کرمان، لرستان، خوزستان ومرکزی، آبادان ،
کازرون، بیشه ،زروند، کوههای جنوب، خرم آباد غرب، اراک، آذربایجان غربی، منطقه ی آزاد ماکو
و دامنه ی کوهستان های آن قابل کشت وبرداشت است.
وگاهی در این مناطق به حدی می روید که نهایتا به کنگرزار تبدیل می شود.
به همین علت پراکنش آن در آسیا وآفریقا گستره تر هست.
درمحل رویشگاه های کنگر در دامنه های کوهها، اغلب هویچ صحرایی، لاله، وگیاهان پیازی دیگر،
وانواع زولا می روید.
انواع بستانی کنگر در تمام غرب اروپا نیزکشت می شود وخصوصا منطقه مدیترانه جهت رشد نژاد
فرنگی آن بسیار حایز اهمیت است.
مشخصات گیاه کنگردر طب سنتی
این گیاه علفی بومی مناطق کوهستانی ایران می باشد.
از تیره کاسنیان و از خانواده ی خار مریم است.
یکساله یا چند ساله وبه ارتفاعی حدود یک متر می رسد.
وقابل کشت وبه لحاظ کار آفرینی کاشت آن در ایران می تواند موفقیت آمیز باشد.
این گیاه دارای تیغ وسطح زیرین برگ ها پرز دار وکمی سفید است.
ساقه ی ضخیم، منشعب، با شاخه های کمتر، بدون دمبرگ، برگ های پهن وبزرگ، محکم وچرمی،
گبرگ های کلفت وبرجسته ودارای حاشیه های دندانه های تیغ دار شبیه فلس ماهی است.
بخش های مورد استفاده گیاه کنگر در طب سنتی برگ ها، غنچه وگل می باشد.
گل های آن به رنگ های صورتی، سبز، زرد، ویا ارغوانی است.
نکته :
گونه ی کنگر با گل های آبی وبنفش خوراکی نیست.
طبع کنگردرطب سنتی
طبع گیاه کنگر در طب سنتی در درجه دوم گرم وخشک قرار دارد.
ترکیبات ومواد موثره گیاه کنگر در طب سنتی
برگ های کنگر دارای اسیدهای فنلی و آلی مثل سینارین تلخ ودارای آنزیم های بی شمار است.
در برگ های آن کوپیتول ( cophytol)وجود دارد. کوپیتول عامل تنظیم اعمال کبد است.
اینولاز ونوعی پری بیوتیک بنام اینولین در قاعده های خوردنی گلبرگ های آن، وجود دارد.
اینولین در مصرف رژیم غذایی دیابت کاربرد دارد.
تفاوت گنگروحشی صحرایی با نوع فرنگی و بستانی
خواص کنگر وحشی درطب سنتی برهمگی هم نژادهایش از هرنظرمزیت دارد.
زیرا تمام خواصی را که در نوع فرنگی وبستانی آن می بینیم، در گیاه کنگر صحرایی وحشی بیشتر
از بقیه وجود دارد. و بمراتب قویتر از گونه های فرنگی وبستانی است.
بیشتربخوانید:مزاج مغز درطب سنتی
خواص کنگردر طب سنتی
سینارین تلخ موجود در برگ های کنگردر طب سنتی، زیاد کننده ی ترشحات صفرا و صفرابر است.
وبعلت ترشحات زیاد صفرا، به دفع نیز آن کمک می کند.
در مشکلات هضم، کبدی، کیسه صفرا، کلیوی، موثر است.
در کاهش کلسترول خون کمک کننده است.
مالیدن ضماد یا عصاره ی آن برای دفع جرب وخارش مفید است.
خوردن کنگردرطب سنتی موجب خروج اخلاط سینه است.
کنگر نیروی جنسی رازیاد می کند. عرق آور و پیشاب آور است.
اگر فراوان خورده شود، بوی عرق را می زداید.
گرم کننده گرده ها، بدن، کلیه، مثانه است.
ضماد ریشه ی آن برای سوختگی از آتش مفید است.
ضماد برگ آن برای جلو گیری از ریزش موخوشبو کردن عرق استفاده می شود.
در زخم های ریه و جراحات روده بسیار کمک کننده می باشد.
عصاره ی برگ و ساقه ی کنگردرطب سنتی برای یرقان مزمن، استسقا ورفع کمبود عوارض ویتامین c
بیماری های ناشی از افزایش کلسترول ، مانند احساس صدا درگوش، اضطراب، سردرد،
مورمور شدن، سرگیجه ها و روماتیسم موثر است.
نفخ وگاز را در بدن ازبین می برد ودر هضم غذا مفید است.
از روغن کنگردرطب سنتی (فرنگی) برای رفع سفتی اورام استفاده می شود.
ویتامینهای موجود در کنگر
ویتامین K موجود در کنگر، از زوال عقل وآلزایمر
جلوگیری می کند. زیرا این ویتامین سیستم شناختی را تقویت می کند.
علاوه براین در تقویت استخوان ها نیز مفیداست.
علاوه براین ها، ویتامین C موجود در این گیاه باعث تقویت اسکلت بدن و مراقبت پوست می شود.
چون ویتامین C به کلاژن سازی کمک می کند.
کنگر بعلت تامین مواد معدنی شامل فسفر، منگنز، منیزیوم برای استخوان ها بسیار نافع
است. وازپوکی استخوان جلوگیری می کند.
کنگر دارای آهن است و بجای منابع حیوانی می توان آنرا جایگزین کرد.
کوپیتول موجود در برگ کنگر، برای جلوگیری از تجمع چربی در کبد وافزایش ترشح صفرا موثر
است.
مطالعات بالینی صورت گرفته در مورد خواص کنگر
طی مطالعاتی که از سال 1940 تا1970 درمورد خواص کنگر شده، نشان می دهد که گیاه کنگر در فیزیولوژی بدن آثار مفیدی دارد. کاهنده ی کلسترول خون انسان وخاصیت ضد التهابی دارد.
طبق تحقیقی که در سال 2001 صورت گرفت، مشخص شد که فلاونویید های که در برگ های کنگر وجود دارد، محرک ترشح صفرا است. وباعث احیای سلولهای کبدی می شود.
در سال (2003) مشخص شد، که کنگر ادرارآور است. پس برای مشکلات کلیوی مفید می باشد.
در سال (2008) روی بیماران ایدز تاثیر خوبی داشته است.
در همان سال روی بیش از 200 نفر بیمار مبتلا به IBS (سندروم روده ی تحریک پذیر)
بعد از دوماه ، 30% علایم کاهش یافت.
در یک کارآزمایی بالینی سال (2009). عصاره ی کنگر فشار خون در بیماران پرفشاری خفیف
در خون را کاهش می دهد.
در30 بیمار مبتلا به دیابت نوع دو، بعد از یک مدت استفاده قند خون آنها ، بعد غذا، ناشتا،
تری گلیسیرید و کلسترول، LDL به میزان قابل توجهی کاهش یافت.
در 550 بیمار مبتلا به سو هاضمه ( نفخ ، یبوست، درد شکم، تهوع و...) با مصرف سه بار در روز
به میزان 300 تا 800 گرم از عصاره ی کنگر، بیماری کاهش یافت.
در کار آزمایی بالینی یک سو دو کور، بیمار نمی داند دارو می گیرد یا دارو نما.
کارآزمایی بالینی دو سو کور، طبیب هم نمی داند چه کسی دارو گرفته و چه کسی دارو نما.
طبق مطالعاتی در سال 1996 توسط "خالکوا " طبق OES استاندارد های بلغارستان و الزامات
آن به منظور تعیین خطر حرفه ای در تماس مستقیم پوست در طول تولید آن انجام شد.
این مطالعه پس از mg.kg-1LD0 حداکثر دوز منفرد 6000
21روز استفاده ی پوستی از دوز 1000تا3000 میلی گرم برکیلو گرم بود.
هیچ نشانه ای از مسمومیت، و اثر تجمعی یا تغییردرمطالعات انتگرال، هماتولوژیک، و بیوشیمیایی
موشهای سفید دیده نشد.
در تحقیقی دیگر که توسط خالکوا انجام شد، در مورد "ارزیابی اثر سمیت چشم در تماس مستقیم باکنگر" نه اثر تحریک کننده ی چشم، ونه اثر تحریک کننده بر پوست ثابت نشد.
دراین مطالعه تعیین پتانسیل در حساسیتهای پوستی، از طریق "آزمایش حداکثری برروی خوکچه های هندی"
عدم وجود واکنش های آلرژیک در چشم و پوست را در شرایط آزمایش نشان داد.
موارد منع مصرف کنگر در طب سنتی
بعلت اینکه گیاه کنگردرطب سنتی مولد سوداست، در گرم مزاجان باید همراه با مصلحاتی مانند سرکه و روغن
حیوانی مصرف شود.
برای افراد دارای سنگ کیسه صفرا مضر است.
بعلت ادرار آور بودن، باعث کم شدن جریان شیر مادران شیرده میشود.
در صورت بروز آلرژی یا هرگونه حساسیت باید مصرف آن را قطع کنید.
در بارداری منع یا احتیاط مصرف دارد.
توصیه هایی برای خانم های باردار
خانم های باردار در دوران بارداری از غذاهای مطلق مانند تخم مرغ ، شیر و
گوشت گوسفند استفاده کنید. از خوردن قرص ها ی شیمیایی و گیاهان دارویی پرهیز کنید.
عوارض مصرف واثرات جانبی
در صورت زیاده روی در مصرف کنگر احتمال عوارض گوارش مانند اسهال، تهوع، دل درد،
و ظهور بثورات جلدی واکنش های آلرژیک، سوزش وجود دارد.
گیاه کنگر نفاخ است.
رطوبت فضلیه موجود در کنگر و تحلیل آن در عروق، شدت نعوظ در مردان را بالا می برد.
به همین علت کنگر در طب سنتی مقوی قوه باه محسوب می شود.
بیشتربخوانید:استخراج عصاره گیاهان دارویی،اندیشکده سبک زندگی و خانواده صدای حکیم
ارزش غذایی حدود 100 گرم کنگردرطب سنتی
حدود 100 گرم کنگر پخته شده(فرنگی)حاوی:
انرژی2 / 8 گرم پروتیین،80 % آب، 2% مواد چرب،
9% کربو هیدرات، 1 میلی گرم آهن، 30 میلی گرم سدیم، 300 میلی گرم پتاسیم، 50 میلی گرم
کلسیم، 70 میلی گرم فسفر، 150 میلی گرم ویتامین A، ویتامین B، ویتامین C هم 8میلی گرم
نحوه ی استفاده وطرز مصرف کنگر در طب سنتی
پختن میوه و مصرف بخش نرم و گوشتی آن
10 گرم برگ و 4لیوان آب جوش دم کنید و سپس در سه وعده صبح ، ظهر، شب 2 استکان قبل از
غذا با کمی عسل یا شکر شیرین کرده و مصرف کنید.
20 الی 30 گرم برگ تازه را در یک قوری آب جوش حدود 20 دقیقه دم کنید. سپس از صافی رد کنید وهرروز دو استکان میل کنید. اگر برگ تازه نداشتید، از برگ خشک کنگر به مقدار 10 الی 15 گرم استفاده کنید.
طرز تهیه ی نوعی دسر شفا بخش با کنگر در طب سنتی
بخش های مورد استفاده از گیاه برگ ها، گل و غنچه را در قابلمه ریخته وبه ازای هر عدد کنگر، یک
لیموی تازه را آب گرفته و با آن مخلوط کنید. و بمدت 45 دقیقه ملایم بپزد.
سپس بخش گوشتی آن را با کمی نمک طبیعی و روغن زیتون، بعنوان دسر میل کنید.
نسخه های شفا بخش کنگر در طب سنتی
۱) طرز تهیه ی نسخه ی طب سنتی برای درمان مشکلات کبدی (استسقا) کلیوی، سوهاضمه، کلسترول بالا
30 الی 40 گرم از برگ خشک بعلاوه ی یک لیتر آب جوش را بمدت 10 الی 15 دقیقه دم کرده وروزی
1 الی 3 فنجان 20 دقیقه قبل از غذا بنوشید.
اگر برگ خشک نداشتید از کپسول کنگر حاوی 50 الی 10 میلی گرم عصاره ی خشک کنگر 1 تا 2
کپسول ، روزی دو تا سه بار قبل غذا استفاده کنید .
۲) طرز تهیه ی نسخه های طب سنتی باکنگر برای افرادی که گوششان زنگ میزند
قسمت نرم و گوشتی کنگر را خوب بشویید .سپس با آب جوش مخلوط کرده و ملایم بپزید. واز جوشانده
و پخته شده ی آن، قبل از غذا در سه وعده میل شود.
این نسخه علاوه بر زنگ زدن گوش، برای میگرنی ها، اگزمایی ها، نقرسی ها، تصلب شرایین
و زخم ریه و روده مفید است .
علاوه بر اینها از "عصاره کنگر" برای رفع بد بویی زیر بغل می توانید بهره ببرید.
تداخلات دارویی کنگر
مصرف همزمان با داروهای ضد لخته مانند "وار فارین" ممکن است باعث افزایش احتمال خونریزی
شود.
نتیجه گیری
دانش گیاه شناسی به ویژه گیاهان دارویی در کاشت، داشت، برداشت علمی و اصولی محصولات دارویی به ما
کمک می کند تا در جهت رشد روز افزون کشور در سطح کلان گام برداریم.
متاسفانه بدلیل برداشت بی رویه ی گیاه کنگر، در سالهای اخیرشاهد انقراض "گونه ی ایرانی کنگر
وحشی" هستیم.
امید است که با تدوین برنامه های مرتع داری بهینه، از پوشش گیاهی در استپها
و مناطق کوهستانی مان بیش از پیش مراقبت و توجه ویژه شود.
منابع و ماخذ:
الهروی، علی، (1346). الابنیه عن حقایق الادویه، نشر: تهران
بیرونی، ابوریحان، (1370). الصید نه فی الطب، نشر: تهران
جرجانی ، سید اسماعیل، (1387). یادگار در دانش پزشکی و داروسازی، انتشار: تهران
رازی، محمد بن ذکریا، (1387). المنصوری فی الطب، نشر: تهران
کرمانی، حاج محمد کریم خان، (1362). دقایق العلاج
یوسفی، علی، (1400)، مباحث مفردات گیاهان دارویی
Zh Khalkova. Probl Khig. 1996https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1996
